Afgelopen zomer was ik in Berlijn. Daar kon ik eindelijk ‘s kennis maken met Susanne Gatz, oftewel Insta-friend @Haupstadtgruen. Zij post van alles over groen en Berlijnse tuinen, want ze schrijft er boeken over. Momenteel werkt ze aan een nieuw boek, over ghetto gardens in Berlijn. Susanne nodigde me uit voor een toertochtje én onthulde tips uit haar nieuwste boek.
Susanne woont in een mooie ruime buurt, aan de zuidwestkant van Berlijn, niet al te ver van Potsdam. We drinken koffie op haar terras dat uitkijkt over een groen grasveld waaromheen allerlei planten staan. Achterin lonkt een wilde bloemenwei en een boomgaard.
“We kochten ons huis met 2000 vierkante meter gazon. Daar wilde ik graag een mooie tuin van maken. Dus ging ik een opleiding volgen aan de vakschool voor beplantingsplanners. Mijn docente zei dat we vooral veel in andere tuinen moesten kijken om bloemen, planten en materialen te ontdekken. Dat deed ik dus. En van alle ideeën uit de tuinen die ik bezocht, maakte ik een moodboard voor onze eigen tuin.”
Susanne heeft nu aan de zijkant van haar huis een prachtige zentuin, met een zacht klaterende waterstroom en een mooie oude boom. Ook heeft ze her en der Chinese geneeskrachtige planten neergezet. “Van oorsprong ben ik acupuncturist, dus zo komen hier twee interesses samen.”
Omdat Susanne zoveel tuinen bezocht, besloot ze haar lijst te delen en van het een kwam het ander: twee tuingidsen over Berlijn, een derde over Leipzig en nu een vierde over zogeheten ghetto gardens. Dat zijn tuinen op allerlei plekken in de stad, die gaan over het claimen van groene ruimte. Maar ook tuinen in de trends #growingyourown en #cookingyourown, of meer geëngageerde tuinen die zijn opgezet voor meer biodiversiteit, of om de klimaatveranderingen het hoofd te bieden. “Daarmee mik ik op een veel jonger publiek dan met mijn klassieke tuingidsen”, zegt Susanne.
Vlakbij Susannes huis ligt een aantal bijzondere tuinen, waar ze me mee naar toe neemt.
Tuinentoer met Susanne in omgeving Potsdam
1. Max Liebermann Villa am Wannsee
Vol enthousisasme lopen Susanne en ik door deze bonte tuin, verrukt over de talloze bloemkleuren. Wat een magisch palet! We staan versteld van de kleurencombinaties die echt gewaagd zijn. Maar ook het idee van groentebedden én bloembedden was en is nog steeds bijzonder en heel erg van nu.
Achter het huis ligt een tuin met keurige hagen en rode begonia’s. Dat oogt juist weer heel klassiek: groen met rood. Zo ouderwets, dat het weer hypermodern zou kunnen zijn.
In 1909 verwierf de toen al vermaarde schilder Max Liebermann (1847-1935) een perceel aan de Wannsee van 7000 vierkante meter. Hij was toen al in de zestig. Hij liet er een villa op zetten naar eigen idee van een ideaal zomerhuis, dat hij zelf zijn ‘kasteel aan het meer’ noemde.
Liebermann legde een grote kleurrijke voortuin aan en een achterterras dat uitkijkt over een gazon, dat reikt tot het meer. Daar kun je heen dwalen via een berkenavenue aan de rechterzijde, of een heggentuin aan de linkerzijde. Meer dan tweehonderd schilderijen maakte hij van zijn bonte tuin. Het was echt zijn muze.
In de oorlog werd de villa geconfisceerd door het Duitse Rijksbureau, voorts werd het pand onderdeel van een ziekenhuis en daarna was het clubhuis van de Duitse Onderwaterclub. Uiteindelijk wist een stichting ter gelegenheid van de 150e verjaardag van Max Liebermann in 1997 de villa weer een museumbestemming te geven. Het huis werd verbouwd en de tuin gerestaureerd, zoals het er uitzag in de begintijd van Max. Sinds 2006 is het terrein toegankelijk voor publiek.
2. Schlossgarten Glienicke
“Dit is een totaal ander soort tuin”, zegt Susanne. We betreden een klassieke tuin bij een statig landhuis. Er klatert een fontein en er glinstert een gouden beeld. Brede paden golven door een landschap van heuvels en langs bomen. Her en der staan follies en gebouwtjes.
“De 21-jarige prins Carl van Pruisen keerde in 1823 enthousiast terug van zijn eerste reis naar Italië en besloot een Italiaanse droomvilla te laten bouwen met dito tuin. Dat deed hij hier op landgoed Glienicke,”, vertelt Susanne. “Alles ademt hier naar een fantasie-Italië.”
Inderdaad: er liggen Romeinse zuilen, er staan prieeltjes, er zijn mozaïeken en er is zelfs een kapel uit Italië overgebracht en hier weer opgebouwd. Dat soort malligheid kon de prins zich dus veroorloven.
Ik vind vooral de zachtgroene Sanssouci-potten (oftewel orangeriekuipen) die je hier overal ziet geweldig. Ze zijn genoemd naar het gelijknamige rococopaleis in Potsdam.
3. Karl Foerster Garten
De laatste tuin die we samen bezoeken na een lekkere lunch in Potsdam, is de tuin van Karl Foerster. Die begon in 1910 in Potsdam-Bornim een kwekerij met winterharde vaste planten. Hij verzamelde ze, veredelde ze en verrijkte het assortiment. Ook publiceerde hij over tuinieren. In Duitsland is hij net zo bekend onder tuinliefhebbers als Mien Ruys in Nederland.
Susanne is dol op Foerster. “Zijn grassen, zijn heleniums, prachtig. Je moet zijn werk echt leren kennen.”
Foerster was de zoon van een kunstschilderes en een astronoom. Een inspirerende combinatie. Hij had voor zijn tijd een moderne, natuurlijke visie op tuinontwerpen. Normaliter werden tuinplanten na hun bloei simpelweg vervangen voor nieuwe bloeiers, men zag planten destijds als tijdelijke decoratie. Foerster vond juist dat je de specifieke kenmerken en kwaliteiten van elke plant door het jaar heen moest waarderen. Hij introduceerde een nieuwe tuintrend, met weelderig bloeiende wilde vaste planten, grassen en varens van over de hele wereld. Planten die lange tijd in een tuin kunnen blijven staan, in een samenspel van uiterlijk, kleur en geur, elk seizoen weer anders van uiterlijk en de tuin ook steeds weer veranderend.. Volgens hem waren er zeven jaargetijden en kon er altijd wat bloeien. Hij maakte onder andere veel gebruik van asters, ridderspoor en helenium.
Foerster was ook filosofisch ingesteld, want hij schreef heel mooi: “Wer Träume verwirklichen will, muss wacher sein und tiefer träumen als andere.”en: “Ein Garten soll ein Ort der Schönheit, der Freude und Versöhnung mit der Natur sein.”
Susanne en ik bezoeken als laatste de flinke kwekerij met winkel. Ik zou alles wel willen meenemen, maar wat jammer, ik ben op de fiets…
Andere tips van Susanne
In haar gidsen schrijft Susanne over tientallen tuinen in Berlijn-centrum, maar ook kilometers daarbuiten. Berlijn is een enorm uitgestrekte stad. Ik kreeg ze van haar cadeau, plus nog wat tips uit haar nieuwste boek. Ik fietste met mijn man op haar aanraden naar de volgende tuinen:
4. Villa Kuriosum
Een echte ghetto garden, de briljante ‘punktuin’ Villa Kuriosum. Een urban paradise gelegen rondom een vrijstaand huis, pal aan een treinspoor. In 2010 begon Carsten Remde (artiestennaam: Netzeauswasser) deze tuin met een unbändige Pflanzlust het terrein onder handen te nemen.
Hij noemt het een levendig kunstwerk, dat het evenwicht houdt tussen nut en creativiteit. Er heerst in de tuin een prettige chaos vol planten, diversiteit, humor, recyling, graffitti en kunst. In deze groene jungle kun je op expeditie langs allerlei gekkigheid via kronkelige paadjes. Ik vind dit een magische tuin vol creativiteit en liefde voor de natuur.
Alles is aanwezig: bomen, nutsplanten, sierplanten, bijenkasten, vijvers (oftewel: micro-meren), maar ook ruimte voor creativiteit: zithoekjes om te mijmeren en nieuwe plannen te bedenken en zelfs een vierkante meter om even lekker los te gaan met dansen. Verder is er een soort plein met een bar, waar in het zomerseizoen evenementen worden georganiseerd als rommelmarkten, theatervoorstellingen of concerten.
In de tuin mogen bezoekers en buren vrij kersen, appels, peren en mirabellen plukken. Het terrein wordt uitsluitend biologisch onderhouden, dus er zonder synthetische pesticiden die de biodiversiteit en de bodem in gevaar brengen.
Het voelt heel fijn om hier te mogen dwalen en genieten en ik vind het een enorme inspiratie voor hoe je tegen tuinieren aan kunt kijken.
5. Prinzessinengarten
Vanaf 2009 hebben duizenden helpende handen een braakliggend terrein bij de Moritzplatz omgetoverd tot een groene stadsoase, de Prinzessinengarten. Toen in 2012 een investeerder het terrein wilde bebouwen, hebben meer dan 30.000 Berlijners ervoor gezorgd dat deze gemeenschappelijke tuin kon blijven.
Allerlei mensen kunnen in de tuin terecht: buren, kinderen, ouderen, actiegroepen. En iedereen met een groen plan of idee dat de gemeenschap verbindt, mag dat op deze licht-anarchistische plek uitvoeren. Er wordt groente verbouwd in oude tonnen en kratten, er is een bar in een keet, een terras tussen berkenboompjes, je kunt workshops volgen en planten kopen. Een mooi voorbeeld van typisch Berlijns burgerinitiatief. En leuk om wat te drinken en rond te kijken.
6. Stadtfarm
Heb je zin in nog een tochtje naar de oostkant van de stad, dan kun je naar landschapspark Herzberge. Daar staat bioboerderij Stadtfarm. Op vrijdag en zaterdag kun je hier verse vis uit de eigen kweekvijvers kopen, en verse groente uit de tuin. Gekke combi? Vis en groente op één boerderij? Het kan, omdat ze hier een kringloop hanteren. De ‘mest’ van de vissen komt terecht bij de planten en ook het water wordt van de een naar de ander gepompt.
7. Nog 5 Berlijnse groentips van Susanne
- Gärten der Welt is een park vol modeltuinen uit verschillende landen. Het ligt ten noordoosten van de stad en je kunt er een hele dag rondbrengen. Neem ook de kabelbaan voor het uitzicht.
- De botanische tuin van Berlijn is ook een dagattractie met oude kassen, een botanisch museum en een enorm park vol thematische tuinen op werelddeel of plantsoort ingedeeld.
- De verscholen rozentuin in de Tiergarten met imposante hertenbeelden.
- Een populair stadspark is Park am Gleisdreieck op de overgebleven driehoek tussen een spoorwegknooppunt.
- Het voormalig vliegveld Tempelhofer Feld is nu een park-met-startbaan om te fietsen, skaten of picknicken.
Het nieuwe boek van Susanne Gatz verschijnt najaar 2019 bij de Duitse uitgeverij Edition Braus. Ook werkt ze aan een update van haar Berlijnse tuingidsen.
Lees meer over groen Berlijn op deze site
Meer groene steden op deze site
- Groen Parijs in de lente
- Groen Londen is altijd inspirerend
- Valencia groene fietsstad
- Utrechtse groene adresjes
- De Pijp in Amsterdam