SLOW FLOWERS * Komen je zaden niet op? Volgens biologisch bloementeelster Karien van Rijst van Bloemenpluktuin Fleurabeille in Den Bosch, ligt dat bijna nooit aan de zaden, maar aan de zaaier. Wat moet je weten voor een optimaal resultaat? Karien verklapt in deze Q&A haar kennis en technieken. Zo zaai je een natuurvriendelijke bloementuin met succes!
Zaaien is van één kant makkelijk: je stopt een zaadje in de grond en daar groeit een plantje uit. Een kind kan het. Zelf begon ik ooit met zaaien met een paprikapitje uit een supermarktpaprika, nadat ik op school afrikaantjes en bonen had leren zaaien. Ik vond het fascinerend.
Makkelijke zaden voor je natuurlijke bloementuin
Zaden waar je heel makkelijk succes mee behaalt en waarvan er ook meerdere soorten, kleuren en variëteiten bestaan, zodat je gelijk effect hebt:
- Zonnebloem
- Goudsbloem
- Afrikaantjes
- Pronkbonen
- Siererwten
- Oost-Indische kers
- Zinnia
- Cosmea
- Juffertje-in-het-groen
Kennis van de professional
Als je je verder wilt verdiepen in zaaien, dan komt er wat meer kennis bij kijken. Karien van Rijst geeft pluktuincursussen bij Velt en Groei&Bloei en heeft zelf een biologische pluktuin, Fleurabeille in Den Bosch. Ze staat elke vrijdagochtend op de biologische markt van Den Bosch met zaden en bloemen van het seizoen. Ik stelde haar de belangrijkste vragen over zaaien en zaden.
Wat zijn koudekiemers?
“Koudekiemers heten ook wel: winterharde eenjarigen”, legt Karien uit. “Het zijn planten die in de zomer of het najaar zaad laten vallen en die je dan meteen weer kunt zaaien. Dan gaat de winter erover en krijgen ze door de kou een signaal dat ze kunnen ontkiemen. Korenbloem is er zo eentje, die kun je in september al zaaien. Dan wordt-ie ook nog eens tien keer zo hoog dan als je hem bijvoorbeeld pas in mei zaait, dan blijft hij maar laag. De koudekiemers worden dus groter en sterker van die koude periode. Ook wilde peen (Daucus carota), papaver, leeuwenbek en tuinbonen hebben kou nodig om te kunnen kiemen.”
Er zijn ook nog halfwinterharde eenjarigen. Bijvoorbeeld groot akkerscherm (Ammi) of sierewt (Lathyrus). Die kunnen geen vorst verdragen, maar hebben wel kou nodig om te kunnen kiemen. Karien: “Deze zaai je in februari/maart in de koude kas, dus buiten onder glas. Bij plotselinge vorst moet je deze beschermen. Dat doe je bijvoorbeeld met een vliesdoek, een laag stro of bubbeltjesplastic.”
Wat zijn warmtekiemers?
“Warmtekiemers zijn zaden die je pas in april of mei zaait, omdat deze echt warmte nodig hebben om te ontkiemen, bijvoorbeeld cosmea, dille en zinnia. Dat zijn vaak wat subtropische of tropische bloemen.”
Wat zijn lichtkiemers?
“Lichtkiemers zijn zaden die je zo op de grond legt en laat ontkiemen, ze hebben licht nodig om te kiemen, bijvoorbeeld campanula. Je kunt ze wel een heel klein beetje aandrukken met een harkje.”
Wat zijn donkerkiemers?
“Deze zaden moeten wel echt ín ofwel onder de grond worden gestopt, dus niet aan licht blootgesteld. Houd ongeveer 1,5 de dikte van het zaad aan qua diepte. Tuinbonen zaai je zodoende dieper dan erwtjes.”
Hoe kun je het beste voorzaaien?
Karien raadt een platte bak met potgrond aan. “Bij lichtkiemers druk je zachtjes regels in de aarde met een verfhoutje of dun latje. In die regels leg je het zaad. Dat druk je zachtjes aan, want een zaadje moet altijd contact maken met de grond. En dan strooi je daar, heel licht, een beetje vermiculiet op. Om het wat vochtig te houden, leg je er in het begin nog een stukje doorzichtig plastic over. De kiempjes die zullen verschijnen, verspeen je als ze groot genoeg zijn naar potjes. Die groeien uit tot plantjes en laat je buiten een poosje afharden – overdag wennen aan de buitenlucht – voor ze de vollegrond in gaan. Je ziet vanzelf als ze daar klaar voor zijn, dan zijn het stevige plantjes. Donkerkiemers zaai je op dezelfde manier, maar dan onder de grond gestopt.”
Wat is de ideale zaaigrond?
“Meng potgrond of compost met gewoon zand of brekerzand (bouwmarkt, KS), anders is hij veel te vettig en te rijk, en dan krijg je te snel groeiende slungelige sprietjes. Of leg zaden in vermiculiet, een soort gepoft gesteentegruis. Dat maak je vochtig, zodat de zaden een beetje opzwellen. Daarna kun je de kiempjes in een potje zetten.”
Wat is de omvalziekte en hoe voorkom je die?
“Dat is een ziekte op het punt waar het steeltje naar boven komt en het worteltje de grond ingaat, en dan knakt het kiempje om. Dat kun je voorkomen met vermiculiet, dat zorgt ervoor dat de groeiomgeving steriel is.”
Wat is er mis als je schimmel ziet op de potgrond?
“Dan is je potgrond te nat. Het is de kunst de grond niet te nat en niet te droog te houden. Dat is altijd een uitdaging.” Je geeft eerder te veel water dan te weinig, aldus Karien.
Waar moet je rekening mee houden als je binnenshuis op de vensterbank wilt zaaien?
“Zorg voor een plek waar echt voldoende daglicht komt en een plek waar je dagelijks zicht op houdt en je dus alle aandacht aan je zaailingen kunt besteden.”
Wat zijn soortechte zaden of zaadvaste rassen?
“Dat zijn zaden van planten die blijven zich voorplanten in dezelfde vorm. Sommige zaden zijn enorm doorgekweekt, cultivars ofwel hybride-zaden. Die kunnen door kruisbestuiving of door de tijd heen weer terugvallen naar hun oude genen. Dan heb je bijvoorbeeld niet meer die frivole dubbele cosmea, maar gewoon weer de klassieke enkele roze bloem. Als je dat wilt voorkomen, dan moet je bloemen in aparte tunnels zetten en zorgen dat bestuivende insecten dus niet op andere soorten komen. Dat is heel ingewikkeld. Professionele zadentelers of fanatieke veredelaars doen dit.”
Wanneer kun je het beste starten met zaaien voor je natuurlijke bloementuin?
Je kunt vrijwel altijd wel wat zaaien, zegt Karien. “Alleen per gewas is het dus anders. Alleen in de maanden november, december, januari zaai je niet, hoewel je dan op de vensterbank kiemgroenten zou kunnen zaaien.”
Hoe zaai je in de vollegrond?
- Zaai altijd op rij, dan zie je wat het zaad is en wat er niet bij hoort (‘onkruid’)
- Zaai niet te diep: lichtkiemers bovenop de zaaigrond, donkerkiemers 1,5 keer de zaaddikte
- In principe geef je geen water, de natuur bepaalt dan wat de beste kiemtijd is. Geef je wel water: maak de grond nat voordat je zaait (en als je meteen in de vollegrond zaait, doe het vlak voor een regenbui), en blijf de hele kiemperiode regelmatig water geven.
- Zorg dat je zaaibed vrij is van onkruid en zaden.
Hoe voorkom je dat onkruid eerder ontkiemt dan de zaden die je juist tot wasdom wilt brengen?
“Dat doe je met een zogeheten ‘vals zaaibed’. Twee weken voordat je je gewenste zaden gaat zaaien, maak je een stuk grond vrij om te zaaien. Dat laat je gaan. Op het moment dat je gaat zaaien, haal je eerst de intussen opgekomen onkruiden voorzichtig weg. Met de hand, of door zachtjes en ondiep te schoffelen.”
Hoe bewaar je zaden als je die hebt verzameld van je eigen planten?
“Vanaf juni kun je zaden gaan verzamelen en bewaren, zoals akelei. Het beste bewaar je zaden in een apart ijskastje. Niet in de gewone koelkast, want daar zit doorgaans te veel vocht in. En anders bewaar je ze zo droog mogelijk, in bijvoorbeeld oude enveloppen of koffiefilters. Bonen leg je bij voorkeur in de vriezer, om de larven van kevertjes die erin kunnen zitten te doden.”
Wat doet een slimme zaaier in de winter?
“Die maakt een zaaikalender en teeltplan voor het nieuwe jaar. Schrijf precies per week op wat je gaat zaaien en waar. Dan kun je rustig alles opzoeken op catalogi op internet, en zie je op welk moment je nog bloei in de tuin nodig hebt en dan alleen die zaden bestellen. Dat scheelt geld en veel werk in het toch al drukke plant- en zaaiseizoen.”
Waarom koop je het beste biologische zaden natuurlijke bloementuin?
Dan weet je zeker dat alle insecten die nectar komen tanken, dat op een gezonde, gifvrije bloem doen en dat bij de teelt rekening gehouden is met alles wat leeft. Karien: “Mijn bloementuin is skal-gecertificeerd, dus officieel biologisch. Dat betekent dat ik volgens strenge regels werk en bijvoorbeeld geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen gebruik en zorg voor een gezonde, veerkrachtige bodem. Als biologisch teler werk je met de natuur. Mijn bloemen zijn zodoende onschadelijk voor bijen, vlinders en ander tuinleven.”
Waar koop je die biologische zaden?
Karien lacht: “Kom bij me langs op de Bossche biologische markt op vrijdagochtend! Verder kun je online eens snuffelen bij www.lottta.nl, www.debolster.nl, www.vitalerassen.be. Ook heb je de sites van Bingenheimer in Duitsland en Biosano in België met mooie soorten. Het loont de moeite op al die sites eens te gaan grasduinen. Er staat veel interessante informatie op.”
Wat moet je verder nog weten als je gaat zaaien?
“Het klinkt misschien simpel, maar lees de tekst op het zaadzakje goed. Daarop staat over het algemeen precies wat je moet doen, en zoek het anders nog na op internet. Het zeer betaalbare zaaigidsje van het Vlaamse bedrijf Silene een aanrader. Daarin is heel helder alle basisinformatie beschreven.”
Meer lezen op deze site over zaaien
- Begin eens een zaaiclub
- Nog meer zaaitips van een ‘pro’
- Mijn boek over de slow flower-beweging geeft inzichten in het belang van een natuurlijke bloementuin en het kopen van lokale, natuurvriendelijke seizoensbloemen
De tekst voor deze blog is gebaseerd op een eerder artikel voor het blad Tuinseizoen.