PLANTAARDIGE LEEFSTIJL * Onder de grond bevindt zich een gigantisch spijsverteringskanaal. Dat verteert oude plantaardige resten van de bovenwereld tot voedsel voor plant- en boomwortels. Boven de grond kunnen de planten met zonlicht en warmte groeien, bloeien en als voedsel dienen voor mens en dier. Ga mee op safari naar de bodem en ontdek een wondere wereld. Ik geef je 12 bodemsafaritips.
Onder de grond is het net zo spannend als in de diepzee. Je loopt er dagelijks bovenop, maar hebt geen idee wat daar allemaal krioelt. Duik je mee onder het maaiveld? Je ziet tentakels van schimmeldraden en plantwortels zich uitstrekken. Daartussen leven talloze microben en bacteriën. Er wriemelen aaltjes, springstaarten en er glijden regenwormen voort. Her en der liggen slakkeneitjes. Daartussendoor graven mollen, muizen en wespen hun gangen en holen. In het mierennest verzorgen de werksters de larven. Bovenop vergaat langzaam een boomblad, dat wordt verwerkt door slakken, pissebedden en miljoenpoten.
De bodem is de basis van al het leven. Logisch, alle planten en bomen wortelen erin. Ze halen er voedingsstoffen uit, die door duizenden diertjes en organismen zijn geproduceerd. Die houden met hun gegraaf de bodem luchtig, vochtig, voedselrijk en in balans. Ze eten oud blad en verwelkte planten en dat poepen ze weer uit tot meststoffen. En… ze sterven, wat ook weer voedsel oplevert voor al het andere leven down under. Doordat zij oud blad en verwelkte planten eten, graven, poepen en sterven, houden ze de bodem luchtig, vochtig en voedselrijk en in balans. Zo ontstaat de humus, de verteerde plantrestenlaag. Deze biedt voldoende voeding en afweerstoffen voor planten en hun wortels. De schimmeldraden en de plantwortels doen zelfs ‘handje-klap’ over voedingsstoffen die beiden uitruilen. Een lepeltje gezonde aarde bevat meer organismen dan er mensen op de wereld zijn.
Op safari naar de bodem
SAFARI-TIP 1 In de film Onder het Maaiveld ga je op safari naar de bodem en ontdek je wat het belang is om dat levende organisme, dat spijsverteringskanaal, gezond te houden. Zonder vitale bodem, zullen wij als mensen namelijk niet overleven. Ook de Netflix-film The Biggest Little Farm is een must see.
SAFARI-TIP 2 Kunstmest of bestrijdingsmiddelen werken averechts in een dergelijk uitgebalanceerd en levend geheel. Geef je goeie geld daar niet meer aan uit. In een gezonde bodem groeien supersterke planten die plagen beter kunnen weren. Bovendien is de gehele biotoop boven een gezonde bodem veel rijker: er zitten meer (roof)insecten, vogels en zoogdieren die ook helpen als natuurlijke plaagbestrijders.
SAFARI-TIP 3 Voer je bodem met plantaardig materiaal dat in je tuin groeit, herfstbladeren, of de groenteschillen uit de keuken. Versnipper het over de grond. Mulchen heet dat. Zo krijg je een lekker malse, rijke, donkere grond, waar vanzelf nuttige en natuurlijke hulptroepen op afkomen. Je kunt het organische materiaal ook eerst laten composteren of er bokashi van fermenteren.
SAFARI-TIP 4 Ga van onkruid houden. Wilde planten hebben een belangrijke functie. Ze halen met hun wortels voedingsstoffen en vocht naar boven. Zoals de paardenbloem, met z’n meer dan 2.40 meter lange wortelstelsel. En van brandnetels (en talloze andere planten) kun je een zeer voedzame ‘heksensoep’ brouwen om je planten te voeden. Ook kun je van een mix van wilde planten een compostversneller maken. Recepten vind je in mijn boek Plantchemie. Verder is jong onkruid dat nog niet in zaad schiet te gebruiken als mulch (zie tip 3) en bloeiend onkruid is een nectarbron voor nuttige inheemse insecten.
SAFARI-TIP 5 Flink spitten, of rücksichtslos álle grond vervangen, is een ramp voor het leven onder de grond. Je vernielt er een compleet ecosysteem mee. Kies voor de no-dig-methode. Scheelt ook nog eens een heleboel werk én voorkomt rugpijn.
SAFARI-TIP 6 Gebruik geen azijn of zeep om je tegels te cleanen of onkruid weg te krijgen. Oók geen natuurazijn. Lees hier hoe dat zit.
SAFARI-TIP 7 Onderzoek op verschillende plekken het bodemleven in je jungle: zet een spade in je gazon of bodem, laat deze trillen en kijk wat er bovenkomt. Til een losse steen, bloempot of houtblok op en zie wat er wegschiet. En loer ook eens onder een hoopje bladeren of schors. Of: graaf een lege jampot tot vlak onder de rand in de grond, en kijk na een nacht of er bodemdieren in zitten – haal de pot daarna weg. Ook leuk: de keukenpapierproef. Al deze proefjes kun je nog eens gebruiken als je bodemdieren gaat tellen tijdens de Bodemdierendagen begin oktober, zo draag je bij aan wetenschappelijk onderzoek.
SAFARI-TIP 8 Elke bodemsoort heeft een andere samenstelling en daarom groeien er steeds weer andere planten. De ene plant gaat goed op klei, de ander gedijt beter op zure bosgrond. Het is interessant dat te ontdekken.
SAFARI-TIP 9 Lees het toegankelijke en grappige boek De onderwereld van de tuin van tuinschrijver Romke van de Kaa en voor verdieping is Het Bodemvoedselweb hét boek om te lezen. In mijn kinderboek Maak je eigen Dieren-Tuin leren kinderen onder andere over bodemdieren en vinden ze projectjes die ze kunnen uitvoeren voor een gezonde tuinbodem.
SAFARI-TIP 10 Bezoek voedselbossen, regeneratieve boeren en ecotuiniers om meer te weten te komen over de praktijk. Enkele voorbeelden uit regio Midden-Brabant:
- Voedselbos bij biologische groente- en fruitkwekerij en landwinkel Natuurlijk Henriette in Dongen.
- Biologische Tuin De Es in Haaren met landwinkel en activiteiten.
- Biologische kruidentuin Het Kruidenrijk in Haaren.
- Bioboerderij met landwinkel Het Schop in Hilvarenbeek.
- Bioboerderij met landwinkel De Schoffel in Boxtel.
- Boomgaard, pluktuin en landwinkel van De Spankenhof in Udenhout.
- Natuur-inclusieve kringloopboerderij en belevingsplek Vaderland met landwinkel in Nederwetten.
- Biodynamische boerderij De Kraanvogel in Esbeek.
- Voedselbos-excursies door Martijn Ballemans en John Vermeer.
- Webshop voor groente- kruiden en bloemenzaden en regelmatig educatieve activiteiten bij biodynamisch bedrijf De Beersche Hoeve.
- 100% natuur-inclusief paardenpension Frye Ranch bij Maarheeze.
- Biologische bloemenpluktuin Fleurabeille in Den Bosch.
- Ondernemerstuin Un Bietje Groen in Tilburg met regelmatig educatieve activiteiten en rondleidingen op afspraak.
- Bezoek de ecotuindagen in het eerste weekend van juni van de Vereniging Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt), en word lid voor interessante activiteiten en een geweldig informatief magazine.
SAFARI-TIP 11 Volg een online workshop zoals Leer je grond kennen of Bokashi maken bij de Tuinschool of een live workshop bij Nikki Daniels van De Compostkeuken in Tilburg.
SAFARI-TIP 12 Voor agrarisch ondernemers is er het werkprogramma Brabants Bodem. Dat ontwikkelt een nieuw perspectief op de kwaliteit en toekomstbestendigheid van natuur en landschap in Van Gogh Nationaal Park. De boerenondernemers zien het in hun verdiensten terug als zij zich in hun bedrijfsvoering extra inzetten voor biodiversiteit, bodem en landschap.
Meer bodeminfo
Bezoek het laatste weekend van juni het tweedaagse Green Dream Permacultuurfestival in Hilvarenbeek (ik geef er de workshop Kruidenspiraal Bouwen).
Lees mijn blog over De Achterhoek waar ik vele natuur-inclusieve pioniers bezocht die met een gezonde bodem bezig zijn en luister naar deze podcast over Voedselbos Ketelbroek van Vroege Vogels met oprichter Wouter van Eck.
Op de website Soil Smart van Hans Hofland kom je meer te weten als je professionele bodemvragen hebt.
Luistertip: deze aflevering van podcast Beter Anders van Ludo Ansems waar hij boer (en boerenzoon) Ivar van Dorst interviewt, die op een nieuwe manier het agrarische vak uitoefent.