Inspiratie uit De Achterhoek voor een beetje optimisme in deze Crisiszomer

DE TRANSITIE * Op de fiets, zonder ondersteuning maar op eigen spierkracht (ik benadruk dit, want iedereen blijkt tegenwoordig met een accu te fietsen), reed ik CO2-neutraal vanuit het hart van Brabant naar De Achterhoek. In de hoop wat optimisme op te doen tijdens deze Crisiszomer. Ik sprak ruim 15 initiatiefnemers die verschil willen maken. Mijn hoop wisselde zich af met moedeloosheid, maar uiteindelijk ga ik als positieve burger verder. Ik laat je zien hoe ik en jij kunnen meebewegen – met de boeren – in de omslag die onze maatschappij nodig heeft.

Optimist met moed in de schoenen

De moed zakte me in de schoenen in deze Crisiszomer 2022 met o.a. de boerencrisis, droogtecrisis, stikstofcrisis, asielcrisis, gascrisis, overlegcrisis, wooncrisis, oftewel: totaalcrisis.

Ik ben een optimist, maar kon niet meer bevatten waarom en hoe (al ruim een halve eeuw) de rem wordt gezet op ontwikkelingen die de wereld echt leefbaarder maken, puur uit gewin van grote partijen. Zelfs in de politieke gesprekken nu over de stikstofcrisis, die een economische crisis is.

Het gaat namelijk veel verder dan alleen die agrarische bedrijfstak. Die crisis beslaat de totale consumptiesector. Iedereen zal een stap terug moeten doen. En ik zie mensen maar op vliegvakantie gaan, onnodige en belastende spullen aanschaffen, prima keukens en badkamers vervangen ‘naar eigen smaak’, verbouwen uit verveling, winkelen voor de lol, all-you-can-eaten en op andere manieren fantasieloos recreëren.

Kortom: ik had ff wat hoop nodig.

In De Achterhoek zou ik twee interviewopdrachten doen, ik besloot daar klimaatneutraal heen te fietsen en nog wat andere interviews te doen voor mijn eigen blog. Via mijn netwerk vroeg ik naar inspirerende voorbeelden van bijzondere groene initiatieven aldaar, en wow, ik kreeg een hoop tips. Overal was ik welkom. Dus ik puzzelde een route uit, boekte natuurcampings en Vrienden op de Fiets-adressen en ineens had ik een interessant inspiratietourprogramma van ruim twee weken 😉 Ik mocht zelfs komen kamperen op een boerderij.

Ik bezocht uiteenlopende mensen en plekken, die allemaal iets betekenen in de voedsel/natuurtransitie. In losse artikelen op deze site en andere publicatieplatformen laat ik de komende tijd wat meer van enkele van deze initiatieven zien. Verder hebben al mijn ruim 15 gastheren en -vrouwen mij als plantaardig publicist enorm verrijkt met informatie die van belang is voor mijn werkzaamheden. Hun visie en kennis zal doorsijpelen in vervolgpublicaties op deze site, in mijn artikelen voor opdrachtgevers, in mijn boeken en in mijn activiteiten op sociale media.

Mijn inspiratiebronnen in en rondom De Achterhoek

• BLOG: Lenteland-boerderij Erve Kiekebos in Empe > Jaap Fris, Niels Moshagen en Wouter Veer en Benthe van Wallenburg van stichting In Goede Aarde
• BLOG: Burgerboerderij De Patrijs in Laren > Johannes Regelink
• VLOG: Stadsboerin Doetinchem / Ellen Willems

Ook bezocht ik:

• Permacultuurcentrum Aardewerk De Stegge bij Winterswijk / Gea Boessenkool
• Theetuin Vierakker in Vierakker / Bart Hiddinga
• Voedselbos Stichting Bosnodig in Voorst / Heleen Eshuis en vrijwilligsters Dieuwke Besselink en Iris Vergauwen
• Permacultuurpluktuin Tuinderij De Veldhof in Joppe / Valérie van Dijck
• No Dig-oogsttuin Struintuin in Harfsen / Hanna van Oostrum
• Tuinen van de Egel in Gorssel / David van den Berg en Dido van Oosten van Stichting Kapitaloceen
• Wildplukster Tanja Hilgers in Lochem
• Pluktuin De Kruudhof in Halle / Theo en Janneke Wagenaar
• Stichting Doornik Natuurakkers in Bemmel / Louis Dolmans

• Tuin Rondom / Eddie en Heleen in Hengelo (Gld) > interview komt in Groei&Bloei 10/22
• Vogeltuin NatuurlijkBUITEN van Anna Kemp (artikel in Groei&Bloei 9/22) en in mijn nieuwe boek Van Tegeltuin Naar Jungle – voorjaar ’23) in Sinderen

Verder bracht ik onderweg een bezoek aan:

• Bloemenpluktuin DIY Plukgeluk van Marloes Bijlsma bij Winterswijk.
• De kunstenaarstuinen in Diepenheim.
• De tuinen van Het Groene Lab van Rijksmuseum Twente.
• Communitytuin ‘t Oale Höfke in Oud Noordijk.

In mijn vlog zie je er e.e.a van, de komende tijd zal ik over een aantal initiatieven uitgebreider publiceren, ook op Instagram.

Pioniers, andersdenkende vooruitstrevers

Opmerkelijk: alle initiatieven die ik bezocht, zijn opgericht door mensen zonder directe agrarische achtergrond. Het zijn pioniers, andersdenkende vooruitstrevers. Ze waren of zijn nog steeds journalist, ondernemer, wetenschapper, kunstenaar, ecoloog, duurzaamheidsadviseur, beleidsmedewerker, econoom of transitie-investeerder, die zich verdiepten in o.a. permacultuur, regeneratieve landbouw, coöperatieve boerderijen en Community Supported Agriculture (CSA), maar ook in wilde planten eten uit de natuur, tuinieren mét de natuur, en natuur-inclusief boeren (“boeren als een vogel”, aldus een van hen, Louis Dolmans).

Ja maar… hoe verdien je dan je inkomen?

Vooral mensen die de gangbare landbouw nog beoefenen, zetten vraagtekens bij de verdienmodellen van deze initiatieven. Boer Arjen van Buuren (die ik niet sprak, maar die samenwerkt met Johannes Regelink) hing recent nog zijn Linkedin-account aan de wilgen, waar hij tot dan toe enthousiasmerend vertelde over zijn werkzaamheden en resultaten, omdat hij het zat was zich alsmaar te moeten verdedigen tegen sputterende reacties als: dat kan financieel toch niet uit, of: als iedereen zo boert verdien je ook niks meer.

Gangbare boeren zien een nieuwe manier van werken vaak als ‘inleveren’. Wat theoretisch klopt, qua bijvoorbeeld aantallen koeien.

Wat belangrijk is te beseffen: niet elke initiatiefnemer ziet zijn of haar activiteiten als fulltime baan, maar wel als statement of voorbeeld, of experiment of leerproces. Een groot deel van hen verdient echter nu of binnenkort wel degelijk de boterham met hun werkzaamheden. Maar allemaal verdienen ze hun geld met een ‘gemengd bedrijf’: ze hebben meerdere verdienmodellen binnen hun business, maken gebruik van verschillende skills en inkomstenbronnen. Bovendien zijn ze vooral heel blij en gelukkig met wat ze doen. Ze voelen de urgentie, hebben een enorme drive. Ze willen bijdragen aan een gezondere leefomgeving en betere wereld. Dat is op de lange termijn het verdienmodel: meer happy welzijn en verbondenheid, in plaats van holle welvaart en tijdgebrek voor alles wat/wie echt belangrijk is.

Wat ik verder zo opmerkelijk vind: boeren zijn juist ondernemers die de afgelopen decennia hebben laten zien dat ze hun bedrijven doortastend kunnen aanpassen en veranderen. Waarom zouden ze dat nu dan niet ook kunnen? Uiteraard met steun van overheid (subsidie en voordeel), banken (leningen) en maatschappij (afzet). Zoals dat tot nu toe ook gebeurde. Dus ook overheid, banken, de handel en de hele maatschappij zullen mee moeten in die verandering. In gezamenlijkheid.

Wijzer

Ben ik nu optimistischer geworden na deze tour vol inspo en goede gesprekken en geweldige plekken? Ja en nee. Ik zie dat prachtmensen aan het bewegen zijn in een andere richting. Op allerlei plaatsen, in allerlei vormen. Van particulieren of kleine ondernemers tot echt grote projecten. Allemaal mensen vol goede moed en veel vertrouwen en die een klantenkring opbouwen die alsmaar groeit. Dat gaf mij hoop.

Maar ik zie ook dat er traag wordt gereageerd op bepaalde initiatieven vanuit overheid en bedrijfsleven. En ik twijfel of we op tijd de omslag maken die nodig is.

Verder prakkezeer ik hoe ik mijn bijdrage aan die transitie verder vorm wil geven. Ik merk dat ik ongeduldig, onrustig en tegendraadser en activistischer word. Mijn handelingsbekwaamheid voelt ontoereikend. Mijn milde inspirerende toon (“iedereen z’n eigen tempo”, “ik laat op positieve wijze zien hoe het wél kan”, “het wijzende vingertje heeft geen zin” etc.) lijkt ineens zo’n karig aandeel. Dat roept vervolgens weer moedeloosheid op.

Praktijkvoorbeeld tegen de moedeloosheid

Maar hé, simmen in een hoekje is geen optie. Om simpel te illustreren wat wij als maatschappij doen, en waar je vervolgens als individu toch echt wél wat mee kunt in je gedrag, geef ik een praktijkvoorbeeld dat ik onderweg tegenkwam:

Het verhaal van de verschroeide Aarde

Het was al weken, eigenlijk al maanden, loeiheet en droog. Op sommige dagen steeg het kwik boven de 32 graden. De vlierbessen hingen als krenten aan de takken, bomen lieten uit overleving hun bladeren en eikels vallen, takken braken spontaan af, grassen waren karamelbruin en krokant. Het leek op veel plekken al herfst, zo droog en dor en bruin was het. En het was nog maar begin augustus.

Op verschillende natuurcampings sliep ik met oordoppen in, omdat boeren dag en nacht hun gras- en maisland aan het besproeien waren. Daar kwamen luidruchtige generatoren voor het oppompen van water aan te pas.

Voor je begint te mutteren: ja ik snap: dat land is hun inkomen.

Maar als je bedenkt wat de betekenis van dit sproeien is:

1. Maisakkers worden in het voorjaar veelal bespoten met glyfosaat (onkruidverdelger). Die velden kenmerken zich door hun oranje aanblik. De bodem raakt door dat spul vergiftigd. Zo ook al het leven wat daarvan afhankelijk is. Wormen en andere noodzakelijke organismen, insecten, vogels, kleine zoogdieren. En… ook de boer.

2. Vervolgens wordt op die akker een gewas gezaaid dat dient als veevoer. Laat ik er in dit voorbeeld van uitgaan dat dit wordt gevoerd aan het vee hier in Nederland. Dat vee is er voor vlees of zuivel. Die producten levert de boer aan de levensmiddelenindustrie en supermarkten.

3. Vervolgens blijkt het (door de klimaatverandering, veroorzaakt door mishandeling van de Aarde) een heel lange periode te droog en te heet. De gewassen verschroeien, de bodem verdroogt. Dus wordt er met generatoren en grote haspels water opgepompt en gesproeid. Dat gaat helemaal niet efficiënt, want je kunt zo nooit een hele akker echt goed bevochtigen. Veel water raakt verspild door verdamping, en door het onhandige systeem van zo’n haspel en een verstuiver komt de helft bijvoorbeeld op de naastgelegen weg terecht. Bovendien dringt een deel van het water niet eens meer goed de grond in: beeld je een gortdroge spons in waar waterdruppels vanaf rollen. Dat sproeien betekent dus (nog meer) nodeloze energie- én waterverspilling.

4. Conclusie: om op de gangbare wijze vlees of kaas te maken is er veel gif, energie en water nodig – overigens ook in minder droge periodes. De boeren die zo werken, voelen zich tot deze werkwijze gedwongen omdat ze contracten hebben met afnemers en moeten leveren. Ook hebben ze een fikse lening van de (Rabo)bank die afbetaald moet worden. Maar dat gaat dus niet meer. Omdat we de aarde hebben doen opwarmen, door te veel CO2-uitstoot. Maar búiten dát probleem, vernachelen we de natuur sowieso, we putten de Aarde volledig uit. En dan putten we álles uit, ook de mens. En dat zijn we al decennia aan het doen.

MAAR… Laten we zeker die sproeiboer niet shamen, die is slechts een marionet in dit proces. Laten we onszelf eens beoordelen, of eigenlijk: de bedrijven die ons de eindproducten willen verkopen en de overheid die deze business stimuleert.

Al een halve eeuw geleden werd er over deze wereldvernietigende wijze van voedselproductie geroepen (rapport ‘Grenzen aan groei‘ van de Club van Rome in 1972, beleidsmakers, milieuorganisaties, Verenigde Naties, klimaatakkoorden – zelfs landbouwvernieuwende minister Sicco Mansholt kreeg op ‘t laatst spijt van zijn schaalvergrotende plannen), maar al die jaren kijkt de overheid weg, want het verhaal bekt niet zo lekker tijdens verkiezingen en de politici zijn afhankelijk van campagnegelden, die ze krijgen van… die grote bedrijven. Ja, er werd eens een maatregeltje hier of daar genomen, aan de randen van het zoveel immensere probleem. En daar liet men het bij, tot de volgende verkiezingsronde.

5. Zie jezelf nou eens als die boer. Want ook wij burgers, consumenten, werknemers, worden door het grootkapitaal uitgeput. In onze banen. Door de banken. In het aanbod in de supermarkt – meer dan de helft wat daar te koop is, is shitvoedsel zonder werkelijke voedingswaarde of feitelijk puur gif: te zout, te zoet, te vet, te weinig waardevolle stoffen.

Dit kun je zelf doen om met z’n allen uit de crisis te komen

Het is simpel: zet je geld in op gezond eten. Dat scheelt je namelijk op de langere termijn in kosten voor je eigen lijf en leven, dat van je naasten én het bevordert de algehele gezondheid van je leefomgeving en de hele Aarde. Meer daarover lees je op deze pagina. Kortom betaal de (eco)boer reëel voor zijn inspanningen.

• Eet alleen vlees of zuivel of eieren van een biologische of duurzaam werkende boer (vrij van kunstmest en gif) als je wat te vieren hebt – zo deden mensen dat eeuwenlang. Liefst koop je dat bij een boer uit je buurt. Bij voorkeur eet je helemaal plantaardig, maar dat is voor veel mensen nog een stap te ver. Leestip: Ooit aten we dieren van Roanne van Voorst.
• Kies verder voor biologisch verbouwde gewassen (groenten, granen, noten, fruit), ook weer liefst lokaal geproduceerd.
• Biologisch duur? De meerkosten bespaar je door shitvoedsel (fris, chips, koek, snoep, drank, pakjes, zakjes, sauzen, alles met te veel suiker of zout en te weinig vezels) te laten staan – het is slecht voor je gezondheid en het geld dat je hiermee uitspaart kun je dan besteden aan het wat duurdere voedsel van goede kwaliteit. Verder laat je alle shitspullen liggen – jeweetwel, alles wat je eigenlijk totaal niet nodig hebt, dat scheelt ook bakken met geld. Er kan nog meer minder, maar ik zal je niet helemaal opjutten nu 😉
• Geniet extra van het bereiden en proeven van dat goede voedsel, dat met veel liefde en aandacht voor jou en je disgenoten is verbouwd en gemaakt.
• Word aanmerkelijk fitter in vele opzichten (gezonder, stressvrijer, blijer, ja: zelfs slánker! Dus alleen al voor je lijn kun je dit ‘dieet’ volgen).
• Teel zelf eens wat in balkonpot of tuin, dan snap je gelijk hoe dat werkt en krijg je extra respect voor natuur en boer.

(Overweging: zouden supermarkten kunnen werken met Healthy Pricing: dat je minder betaalt voor gezond voedsel en meer voor ongezond?)

Daarnaast doe je dit

Zorg dat je vanaf jouw positie in de maatschappij invloed gaat uitoefenen, in welke branche of in welk vak je ook werkt. Maak zo het verschil en versnel de transitie.

Over álles nadenken??? Yup!

Zo kun je bij alles wat je wilt aanschaffen of doen een moment stilstaan. Dat lijkt vermoeiend: “Moet ik nou over álles nadenken?” Eh, ja dus! Blijf geen mak schaap in deze tijden van noodzakelijke omschakeling. Laat je schrandere mensenhersens werken, je handen wapperen en zet je talenten in. Wees creatief, inspireer anderen met wat je tegenkomt en bedenkt.

Bonustip 1: fiets (weer) eens zonder elektra, da’s goed voor je conditie, scheelt stroom en een accu die is samengesteld uit onderdelen en grondstoffen waarvoor we de Aarde uitputten.

Bonustip 2: maak een omgekeerde bucketlist. Dan lees je: het hoeft niet allemaal tegelijk en ook niet voorbeeldig, maar beginnen kun je nu.

Meer lezen/horen over de omslag in de landbouw

• Visie Greenpeace
• Visie Caring Farmers
• Groenboerenplan via PAN
• Over stikstof wisten we al jaren dat we er wat aan moesten doen
• Ketenorganisatie Bionext over biologische landbouw
• Netwerk Voedsel Anders voor iedereen in Nederland en Vlaanderen met dit manifest
• Uitgebreide uitleg over duurzame kringlooplandbouw
• Voedselbosbouw (agro forestry)
• Blogger Bernard Gerard over dat er in 1988 al ‘ho’ geroepen werd
• Trendwatcher Richard van Hooijdonk over regeneratieve landbouw
• Engelstalige podcast over investeren in ecologie en regeneratieve landbouw (met auteur Charles Eisenstein)
• Demeter-directeur Bert van Ruitenbeek over de kansen voor natuur-inclusieve landbouw die minder is gericht op export en schaalvergroting
• Stikstofarm boeren in samenwerking met Natuurmonumenten
• Ecologisch landbouwadviseur Bertus Buizer: alle landbouw in Nederland uiterlijk in 2050 ecologisch verantwoord, zoals biologisch
• Ties Joosten op Follow The Money over de prijs van een land vol gras voor koeien
• Nog meer achtergrond vind je in dit boek over de weg naar een duurzame landbouw in 2040
• Tegenlicht over de boer van de toekomst (‘wat ligt er over 20 jaar op ons bord?)

Ook inspirerend in De Achterhoek

Kalkoenfokker Jan Steverink van De Slaege teelt inmiddels ook oude granen en bonen waarvan lokale producten worden gemaakt.

Kijk dit item met als thema ‘wie durft er nog boer te worden?’ van Omroep Gelderland. Het geeft een goed beeld. Zie het verhaal van Theo Nieuwenhuis, ooit melkveehouder, nu biologisch akkerbouwer: