Zaden van planten zijn spectaculair en superslim

AVONTUURLIJK TUINIEREN * Ga eens op zaadsafari in de tuin en natuur. Zaden van planten kunnen zo poëtisch mooi zijn, maar ook door hun bijzondere eigenschappen en slimmigheidjes, die kunstenaars, ontwerpers en productontwikkelaars kunnen inspireren.

Zaden verzamelen, dat begint zo’n beetje in juni (akelei, dagkoekoeksbloem) en kun je voortzetten tot ver in de herfst. Het is leuk om allerlei zaden uit je eigen tuin te oogsten voor nieuwe groei en bloei volgend jaar, en ook om te ruilen met andere tuiniers.

Zaden kunnen boeien door hun verscheidenheid. Kijk mee naar al die intrigerende zaaddozen, peulen en -knoppen.

In het programma BuitenGewoon van Omroep Gelderland vertellen Marion Ooijevaar en ik aan presentator Harm Edens over zaden, vanaf minuut 18:51.

Boven: tamme kastanje, bolderik, kardoen.
Midden: korenbloem, akelei, zonnebloem.
Onder: dagkoekoeksbloem, gele lis, juffertje-in-het-groen.

Zaden die kunnen liften (en zo uitvinders inspireren)

zaden van planten - grote klit — De grote klit is een plant met zaaddozen die door slimme weerhaakjes aan vachten van dieren en kleding van mensen blijven haken. Op die manier verspreidt het zaad zich, om zo op andere plekken ook nakomelingen te laten groeien.
De Zwitserse uitvinder Georges de Mestral zag dat principe, bestudeerde onder de microscoop goed hoe die haakjes eruitzagen en ontwikkelde op basis daarvan klittenband.

Zaden die zweven

zaden van planten - pluis — Er zijn zaden met een pluizig parapluutje, waardoor ze kunnen meeliften met de wind, zoals de pluizen van de paardenbloem, gele morgenster en akkerdistel.

Zaden die rammelen en ritselen

zaden van planten - papaver — De zaden van de papaver groeien vanuit het bestoven bloemhart, daaruit ontstaat uiteindelijk een soort samba-bal, waarvan de luikjes bovenin gaan open staan en je het zaad kun horen als je eraan schudt.
Je kunt het verzamelen door het in een jampotje of papieren zakje uit te schudden.

Ook het zaad van vingerhoedskruid ritselt heerlijk in de zaaddozen.

Zaden met een ‘broodje’

Door het gras en tussen de plantstengels sjouwen mieren plantzaden over hun paadjes. Mieren spelen geen grote rol in de bestuiving, maar ze zijn wel verspreiders van zaden. Dat komt omdat aan sommige zaden een mierenbroodje zit, een aanhangend stukje vol voedingsstoffen. Dat is superfood voor de larven. Dus slepen ze de zaden mee naar het nest, om daar het broodje in de voorraadkamer op te slaan. Het overbodige zaad wordt weer terug naar buiten gebracht. Of de broodjes vallen tijdens de sleeptocht onderweg al van het zaad. Dat blijft liggen en ontkiemt. Vandaar dat je sommige planten in de loop der tijd door je tuin ziet verhuizen, of ineens ziet opkomen.

Er zijn zo’n 200 planten die zaden met mierenbroodjes hebben. Een paar bekende:
• Blauw druifje
• Komkommerkruid
• Smeerwortel
• Sneeuwklokje
• Stinkende gouwe
• Viooltje
• Witte dovenetel
• Stokroos

Zaden die slapen

Sommige plantzaden zijn na de rijping in de bodem terecht gekomen, waar ze blijven wachten tot ze worden wakker gemaakt: dat gebeurt als je de grond omwoelt en gaat spitten.

Zaden in lekkere vogelbesjes

Andere zaden zitten in bessen die vogels lekker vinden. Die eten ze op, en poepen ergens verderop de onverteerbare zaden weer uit. Zit er gelijk een brokje mest bij. Het zaad kan op die nieuwe plek ontkiemen.

Zaden die een eind springen

De zaden van de springbalsemien zijn een goed voorbeeld van zaden die uit een zaaddoos tjoepen zodra je die aanraakt. Er zijn ook planten met ‘hauwtjes’ (heel smalle peultjes) die kunnen openspringen, zoals bij de kleine veldkers, of bij look-zonder-look.

Zaden die op dieren lijken

zaden van planten - oostindische kers, goudsbloem, radijs — Ik vind de zaden van Oost-Indische Kers lijken op egeltjes, de zaden van goudsbloem op rupsjes en de zaden van radijs (rechts) hebben ook wat dierlijks met dat puntige ‘snuitje’ en bolle ‘buikje’.

Zaden die smaken

Veel zaden zijn lekker:

zwarte komijn oftewel juffertje-in-het-groen
mosterdzaad
knapperige zaden van de teunisbloem
anijszaad
look-zonder-look (ook de verse hauwtjes)

Zelfs eikels zijn eetbaar, als je de giftige stof tannine eruit weekt door ze op een bepaalde manier te behandelen. Dan kun je ze tot een meel malen. Lees in deze blog van wildplukster Marin Leus hoe dat werkt.

Zonnebloempitten zijn een lekkernij voor vogels. Bewaar de bloemhoofden en gebruik de zaadjes voor het maken van vetbolletjes of leg gewoon af en toe zo’n bloemhoofd buiten.

Zaden van Oostindische Kers zijn zolang ze nog groen en mals zijn, in te maken als kappertjes.

Ook eetbaar zijn de zaden van aardbeien, want je eet er bij elke aardbei enkele tientallen en ze maken de vrucht precies zo lekker knapperig. Bij druiven spuug je de pitjes waarschijnlijk juist uit. Wie weet groeit er een plant uit!