Dit jaar eren ze in Vlaanderen de meesterschilder Pieter Bruegel de Oude: 450 jaar geleden was zijn sterfdag. Hij liet een uitzonderlijke verzameling kunst na, die nu nog steeds tot de verbeelding spreekt en nog altijd van invloed is op kunstschilders van nu. Wij gingen fietsen door de landschappen van Bruegel, Pajottenland, een van zijn muzes.
Er zijn dit jaar in en om Brussel allerlei Bruegel-tentoonstellingen te bezoeken, maar ook wandelroutes en fietstochten te ondernemen door de typisch Bruegeliaanse landschappen. Wij sprongen een dag op de fiets in Pajottenland, waar de Vlaamse meester honderden jaren geleden inspiratie vond en waar nog altijd elementen uit zijn schilderijen te vinden en herkennen zijn.
Naamsverwarring in de Lage Landen
In de tijd van Bruegel sprak je nog van de Lage Landen, delen van Noord-Frankrijk, België en Nederland waren één.
Pieter Bruegel de Oude is ergens in de jaren ’20 of ’30 van de 16e eeuw geboren bij Eindhoven. Zijn exacte geboortedatum is onbekend. Ook z’n naam is onduidelijk, want je leest over ‘Bruegel’, ‘Brueghels’ en ‘Breugel’ en soms nog andere naamvarianten. Dat komt door hemzelf, want hij schept verwarring door zijn werk steeds in een andere spelling te signeren.
Droomachtige Vlaams-Italiaanse landschappen
Mijn belangstelling gaat vooral uit naar de natuur die hij in zijn kunst verwerkt. In zijn jonge jaren reisde Bruegel af naar Italië. Hij doorkruiste de Alpen en zag Rome, Napels en Palermo. Dat zie je aan zijn latere schilderijen, waar hij bergachtige elementen samenvoegt met een typisch Vlaamse decor. Hij vormt landschappen die een droomachtige mengeling zijn van Italiaanse heuvels en bergen, het Pajottenland en altijd een waterelement zoals een zee of bochtige rivier.
Bruegel introduceerde een nieuwe manier van landschapsschilderen. Hij gebruikte oude en nieuwe beeldherinneringen én zijn verbeelding en ‘photoshopte’ met al die beeldflarden een geheel nieuw landschap.
Boodschap uit de 16e eeuw
Meestal verwerkte Bruegel een boodschap in zijn werk, een maatschappij-kritisch thema, dat vaak ook nog herkenbaar is voor de mens van eeuwen later. Wat je duidelijk ziet aan het werk van Bruegel is dat hij is geïnspireerd door Jeroen Bosch, die een halve eeuw eerder leefde en schilderde. En hij beïnvloedde weer generaties na hem. Zijn zonen, kleinzonen en achterkleinzonen zetten de schilderstraditie voort.
Wil je het werk van Bruegel beleven, ga dan op fietstocht door de boerenstreek Pajottenland. Dat ligt rond Dilbeek, ten zuidwesten van Brussel. Wat een fijn landschap. De kruiden in de bermen bloeien volop, de beken meanderen langs de heuvelflanken, er zijn oude boomgaarden en… sommige straten hebben nog de traditionele kasseien, dus af en toe gaat het van bonker-de-bonker-de-bonk. Trilt alles in je lijf even lekker los.
Bruegel spotten in Pajottenland
Op verschillende plaatsen hebben wij Bruegel ‘ontmoet’ in Pajottenland.
1. Bruegel-fietsroute
Via RouteYou is een fietsroute te downloaden. Wij fietsten langs de bordjes die in het landschap staan via een route-pdf (onderaan dit artikel vind je de link). Een mooie tocht van circa 45 kilometer langs alle highlights door het schitterende Pajottenland. Onderweg tref je een van de negentien panelen met reproducties van schilderijen van Bruegel, waarop het typisch Vlaams-Italiaanse landschap is te zien.
Ook al kom je niet speciaal voor de oude Vlaamse meester, dan is de tocht altijd de moeite waard, want dit is een mooi land.
2. Het kerkje in Sint-Anna-Pede
Het Sint-Annakerkje in Sint-Anna-Pede is al gebouwd in 1250 en eeuwen later door Bruegel geschilderd op zijn werk ‘De Parabel der Blinden’. Momenteel is er binnen een expositie over zijn werk te zien en een indrukwekkende hommage van fotograaf Filip Dujardin die met hedendaagse collagetechnieken ook een Bruegeliaans droomlandschap creëerde.
3. Wandeling rond Sint-Anna-Pede
Speciaal voor het jubileumjaar is rond de dorpen Sint-Anna-Pede en de Sint-Gertrudis-Pede (hier staat de Pedemolen, die ook figureert in het werk van Bruegel) een wandelroute van 7 kilometer uitgezet: De Blik van Bruegel. Deze leidt langs tijdelijke kunstinstallaties die refereren aan Bruegel. Ter plaatse is een routegidsje te koop in het tijdelijke bezoekerscentrum. Wij fietsten langs een paar makkelijk bereikbare werken.
4. Tentoonstelling in Kasteel Gaasbeek
Feast of Fools is de titel van de expositie in het Kasteel van Gaasbeek. Hier maak je kennis met een aantal zogeheten ‘sleutelwerken’ van Vlaamse en internationale kunstenaars die een link hebben met Bruegel. Of ze borduren voort op de Bruegeliaanse thema’s, zijn schilderstijl of visie. Ze herinterpreteren op hedendaagse wijze de Vlaamse meester van weleer. Dat is mooi en soms zelfs ontroerend om te zien. Er hangen werken van onder andere James Ensor, Valerius De Saedeleer, Gustave Van de Woestyne, Jean Brusselmans, Constant Permeke en Stijn Streuvels. Maar ook kunstenaars van nu hebben zich op hun eigen wijze beeldend uitgesproken over Bruegel.
Maarten van Valckenborch (1535-1612) en hangt in Kasteel Gaasbeek.
Andere Belgische Bruegel-hotspots dit jaar: Bokrijk en Brussel
In het nabijgelegen Brussel, maar ook in Bokrijk (boven Hasselt) wordt op meerdere plaatsen aandacht aan Bruegel geschonken.
- Museum BOZAR in Brussel heeft een omvangrijke expo samengesteld van ‘Bruegel-voorloper’ Bernard van Orley (1488-1541) die inzicht biedt in de artistieke tijd waar Bruegel uit voortkwam. Ook in het Fine Arts Museum en de Koninklijke Bibliotheek in Brussel zijn Bruegel-expo’s. De 16e eeuw ontdek je via virtual reality in de Hallepoort van Brussel.
- De wereld van Bruegel in Domein Bokrijk.
- Op deze site van de Vlaamse Meesters tref je allerlei Bruegel-gerelateerde activiteiten.
Tips voor een verblijf in de landschappen van Bruegel: Pajottenland
- Wij logeerden op uitnodiging van Toerisme Vlaams-Brabant bij de sympathieke eigenaren Herman en Josiane van de mooie B&B Windheer in Lennik en aten een lekker menu in het Vlaamse restaurant De Spanuit in Schepdaal.
- In Pajottenland zijn ook vele lokale brouwerijen waar o.a. de speciale biersoort Gueuze wordt gebrouwen. Bezoek Brouwerij Lindemans, Timmermans, of Girardin, of bestel een pintje in Café de Pajot in Lennik.
- In Sint-Pieters-Leeuw staat Kasteel Groenenberg met een mooi wandelpark.
- De link naar de fietsroute-pdf, om ook te fietsen door de landschappen van Bruegel, tref je hier: