PLANTEN * Nieuwe serie: planten beter bekeken. Eens in de zoveel tijd ga ik wat dieper in op een plant, heester of boom. Dan leer ik zelf een heleboel van en is het handig om de informatie ook hier te kunnen delen. Dit keer: de Taxus baccata, kortweg de taxus.
Momenteel bereid ik mijn lessen voor die ik ga geven aan de opleiding tot Ecologisch Tuinontwerper van IPD Opleidingen. De studenten moeten daar een lijst van 700 (!) planten voor kennen, de Nederlandse én de Latijnse namen. Ik ben daarvan onder de indruk, want dat is behoorlijk veel.
Toen ik die lijst doorbladerde, dacht ik: goh, de meeste planten ken ik inderdaad, en vaak kan ik de Latijnse naam er nog bij opnoemen. Toch zal ook ik eens mijn best gaan doen deze lijst vlotjes uit mijn mouw te schudden. Gelukkig ben ik maar ‘docent’ en hoef ik geen examen te doen… ahum… Wel besluit ik af en toe eens een plant uit deze lijst wat uitgebreider te behandelen. Dit keer is dat de Taxus baccata, ook wel gewoonweg de taxus en of venijnboom of ijf genoemd.
Wat plantkundige weetjes over de Taxus baccata
- Is een conifeer uit de Taxusfamilie (Taxaceae)
- Komt oorspronkelijk voor in Europa, maar ook in Zuidwest Azië en noordelijk Afrika.
- Is tweehuizig, dus er zijn zowel mannelijke als vrouwelijke taxussen, de vrouwelijke bomen dragen rode vruchtjes.
- Heeft stevige lange, glanzende donkergroene naalden die in de winter aan de boom blijven zitten, is dus wintergroen.
- Kan goed tegen de kou.
- Gedijt op vele grondsoorten, maar houdt beslist niet van nattigheid.
- Wordt veel als haagplant toegepast, maar kan ook solitair staan.
- Bloeit van februari tot mei: kleine gele bolletjes verschijnen dan tussen de naalden, als je daartegen tikt komt er enorme wolk stuifmeel los, waardoor de boom de bijnaam ‘rookboom’ heeft.
Boom van leven en dood
De taxus groeit heel langzaam, maar kan uiteindelijk wel tegen de twintig meter hoog worden en heel oud, wel zevenhonderd jaar. Daarom werden ze ook vaak bij kerkhoven geplant, want ze werden gezien als levensboom. Op het kerkhof van het Schotse dorpje Fortingall staat de oudste venijnboom ter wereld, de Fortingall Yew. Die is (vermoedt men) rond de tweeduizend jaar oud, wat hem tot een van de oudste levende organismen op aarde maakt. Zijn omvang is enorm, meer dan vijftien meter.
Door die trage groei leent taxushout zich goed voor het maken van stevige schietbogen. De naam taxus is afgeleid van het Griekse woord toxo dat boog betekent. Het is dus een ‘bogenboom’.
De taxus is ook een boom ‘des doods’, want hij heeft giftige naalden, bast en stuifmeel. Het woord toxisch (ander woord voor giftig) is zelfs genoemd naar de taxus. Als je er van eet, kun je gaan trillen, moeilijk ademhalen, een versnelde hartslag krijgen, flauwvallen of zelfs dood gaan (bron: Naturalis) Maar diezeer werkzame stof baccatine uit de taxus is juist ook weer leven gevend, want die wordt in chemotherapie tegen kanker verwerkt in het medicijn taxol.
Het vruchtvlees van het grappige ronde vruchtje met gat is niet giftig en smaakt zoet. Maar… let op: de harde pit is ook giftig en moet je dus zeker niet eten. Vogels hebben hier echter geen last van, die kunnen er gewoon tegen. Koeien en paarden zijn er echter niet tegen bestand, geiten en herten wel. Gebruik de taxus voor de zekerheid dus toch maar niet als omheining van een dierenwei.
Als haag of solitair
De taxus baccata is al heel lang populair bij tuinontwerpers. De boom is prima bestand tegen periodiek snoeien en vertakt goed en sterk. Dat maakt hem uitermate geschikt voor het aanleggen van een natuurlijke heg. Dat zie je al in de Franse baroktuinen: geometrische en symmetrische ontwerpen waarin lange grasstroken en paden worden geflankeerd door strakke eeuwig groene hagen van taxus en hulst. Een tuin met bijzondere taxushagen met zichtassen ligt bijvoorbeeld bij Kasteel Goedenraad in Eys, eigendom van het Limburgs Landschap. Deze is helaas niet te bezoeken, omdat het kasteel wordt bewoond.
De taxus kun je ook als eenling planten en laten uitgroeien tot een grillige boom. Hoe dat eruit ziet, kun je ontdekken in het taxuslaantje op Landgoed Backershagen in Wassenaar, waar oude bomen met mooie grillige stammen staan. In Oostkapelle in Zeeland staat een 240 jaar oude taxus die is geschilderd door Piet Mondriaan. In olieverf vereeuwigd in het boomportret ‘De grijze boom’ uit 1911 dat is opgenomen in de collectie van het Kunstmuseum Den Haag. Deze boom is er door de grondwaterstand helaas slecht aan toe. En wat ook niet meehelpt is dat het een populaire klimboom is voor kinderen.
Toepassing en verzorging van de taxus
De Taxus baccata kan zowel in de zon als in de schaduw, zowel in kleigrond als in zandgrond. Het is belangrijk dat de bodem rondom de kluit niet te nat is, of te nat kan worden.
Direct na het planten van de taxus is het belangrijk dat je de grond zeker drie maanden regelmatig bewatert, maar de grond moet niet langdurig nat blijven, want anders heb je te veel kans op wortelrot. Let dus goed op een juiste afwatering bij veel regenval.
Planten doe je zo
Planten doe je van begin oktober tot eind maart. Als het maar niet vriest of je net in een vriesperiode zit. Als je een haag wilt maken, vraag dan aan de kweker hoe het zit met plantafstanden, die afhankelijk zijn van de grootte van de boompjes die je aanschaft. Van taxusjes van 40 tot 60 centimeter zet je er 4,5 stuks per strekkende meter, van taxusboompjes hoger dan 250 plaats je er slechts 2 per strekkende meter. Dat is gebaseerd op een taxushaag van één rij. Wanneer je een brede taxushaag wilt, plaats de planten dan om en om in twee rijen. Je vindt uitgebreide informatie over het planten van de taxus Baccata bij Taxustopper.nl.
Snoeien doe je zo
Snoeien is vooral belangrijk in het begin, als je tenminste een strakke haag of zuilvorm wilt. Zo wordt de taxus mooi vol en vertakt hij sterk. Wil je de haag nog in de hoogte laten groeien, snoei dan de bovenkant pas wanneer de gewenste hoogte is bereikt.
De taxus kun je het hele jaar door bijpunten, behalve als het vriest of als je middenin een hittegolf zit.
Voeden doe je zo
De taxus groeit in maart/april en heeft dan nog een groeispurt in juli. Voorafgaand aan die periodes kun je speciale taxusvoeding toedienen. Ook is het aan te raden één keer per jaar kalk te strooien, want hoewel de meeste coniferen van zure grond houden, vindt taxus een bodem met wat kalk juist wel prettig.
Voor deze blog raadpleegde ik de site van Monumental Trees, Flora van Nederland, DCM en werkte ik samen met de gespecialiseerde kweker Taxustopper.nl.