Mijn Top 10, eh… Top 40+ inheemse planten

AVONTUURLIJK TUINIEREN * “Inheemse planten”, zingen alle bewuste tuiniers tegenwoordig. De redactie van NRC vroeg me om een top 10 inheemse planten en daar ging ik eens voor zitten. Plots had ik een lijstje van 20. Ik vroeg aan mijn volgers op Instagram en bevriende kwekers om hun favorieten, om te kunnen komen tot een schifting. Maar dat mislukte faliekant, want toen had ik ineens een top 40. En toen ik nog eens wat naslagwerken en eerdere lijstjes raadpleegde, had ik er meer dan 50. Ehm… Omdat de krant er echt maar 10 wil, plaats ik hier op mijn site de rest.

Inheems is in. Iedereen die een beetje bewust met tuinieren bezig is, roept nu “dat je inheemse planten in je tuin moet zetten”. Dat is zeer lofwaardig, dat ze dat rondbazuinen, want inheemse planten bieden de beste voeding voor onze inheemse dieren, die met uitsterven zijn bedreigd. Maar: vlinders lurken net zo goed aan de dahlia (oorspronkelijk uit Mexico), en de teunisbloem en Canadese fijnstraal zijn strikt genomen niet echt inheems, maar een héle tijd geleden ook van overzee hier beland, en inmiddels worden ze fanatiek bezocht door onze eigen nachtvlinders en kleine bijtjes.

Hortensia: maak plaats

Vervolgens wordt juist vaak een klassieke niet-inheemse hortensia vervloekt, “want daar hebben insecten niks aan”. Nou, er zijn open hortensia’s waar ik wel degelijk bijen en zweefvliegen op heb gezien én wat dacht je van vogels die ze als schuilstruik gebruiken? In mijn vorige tuin hadden de mezen de hortensia als perfecte aan- en afvlieglocatie om de voederplank te bestormen. Nou is het maar de vraag of de hortensia het nog gaat redden in ons land, want deze heester houdt niet van gortdroge hittegolven, en daar hebben we er steeds meer van. Dus als je een hortensia hebt die floreert, en je vindt ’m leuk, laat ’m gerust staan. Maar heb je er tien, haal er dan eens een paar weg en zet er inheemse heesters voor in de plaats, of bessenstruiken. En ook andere niet-inheemse planten mag je houden, want hé, er zijn allerlei wonderlijke cultivars en variëteiten die de tuinbezitter vreugde geven, vanwege een beeldschoon blad, een magistrale bloem, een wintergroen karakter of een tropische uitstraling. We mogen zelf ook echt nog wel genieten van fantastische planten die eigenlijk niet van hier zijn.

Kritische planten

Bovendien is tuinieren met louter inheemse planten vaak een extra uitdaging: ze zijn nogal kritisch op de plek waar ze staan. Is de bodem of de locatie niet naar hun zin, dan verhuizen ze door zich uit te zaaien naar een andere plek, of ze verdwijnen gewoonweg. Dan heb je nog een aantal inheemse planten die vooral een eerste jaar op een net omgewoelde tuin floreren, zoals de klaproos, die echter binnen twee jaar zowat verdwijnt, omdat de klaproos een pioniersplant is. Dat soort planten komen als eerste en bereiden als het ware de weg voor een volgende generatie inheemse planten. Dat zijn dan vaak de blijvertjes en daarom is het goed om te kijken: wat groeit er sowieso al in mijn tuin of nabije omgeving aan inheems spul? Vervolgens zijn er wat inheemse planten die je dan weer liever niet in je (kleine) tuin hebt omdat ze woekeren, maar die wél de biodiversiteit ten goede komen, zoals braam en zevenblad.

Allang in je tuin

Het geestige van inheemse planten is: je hebt er waarschijnlijk al heel wat in je tuin of tussen je voegen groeien. Veel planten die eerder bekend stonden als ‘onkruid’, zijn gewoon die inheemse planten. Ik pleit ervoor om eens te kijken wat er zoal opkomt in je tuin en met een app als Obsidentify te identificeren welke soort je te pakken hebt en er vervolgens wat over op te zoeken.

TIP: zet een ‘spontane speciekuip’ vol gewone tuinaarde op een plek en onderzoek eens wat daar opkomt.

Als je de Latijnse naam met een determinatie-app te weten bent gekomen, kun je daarna verder zoeken op de gigantische Engelstalige website Plants For A Future om op te zoeken wat er eetbaar is aan de plant, wat zijn voorkeursstandplaats is, en wat voor medicinale werking de plant heeft en andere wetenswaardigheden. Ook op Flora van Nederland en de Nationale Databank Flora en Fauna vind je heel wat informatie.

Als je eenmaal in de wereld van de inheemse planten duikt verzeker ik je: je gaat anders kijken naar al het groen dat je dagelijks passeert.

Lezen

Online

Interessante artikelen over o.a. de (beperkte) invloed van klimaatverandering op exotische en inheemse soorten, maar wel op inheemse soorten (uitsterving) en andere inheemse plantonderwerpen:

• https://scientias.nl/europese-bosplanten-verschuiven-niet-noordwaarts-maar-westwaarts-en-stikstof-is-de-boosdoener/
• https://www.naturetoday.com/nl/nl/nature-reports/message/?msg=24774
• https://www.researchgate.net/publication/329211242_Hoe_onze_flora_en_fauna_veranderen_door_klimaatverandering_How_climate_change_affects_flora_and_fauna_in_the_Netherlands
• https://www.natuurpunt.be/nieuws/wat-zijn-de-belangrijkste-bloemen-voor-bijen

Boeken over tuinieren met wilde planten

• Tuinieren met wilde planten – Martin Stevens
• Wilde planten in eigen tuin – Martin Stevens en Marlies Huijzer
• Mijn uitgeverij KNNV Uitgeverij geeft vele interessante boeken en veldgidsen over wilde soorten uit.

Lezen op deze site

• Eetbare bloemen uit eigen tuin
• Onkruid eten
• Wildplukwandelingen in Nederland

Hoe kom je aan wilde planten?

1. Shop in je tuin en berm of park om de hoek... Je noemde het misschien onkruid, maar speur eens goed: wat staat er al?
2. Zaai zelf, bijvoorbeeld met zaden van De Bolster of Cruydt-Hoeck.
3. Snuffel bij kwekers van inheems plantgoed. Kijk eens bij een lokale kwekerij wat ze daar aanbieden, zoek ze op Biotuinwijzer. Bijvoorbeeld bij:

• Alies Natuurlijk in Amsterdam
• BuitenKweek in Delft
• Inhemia in Haarsteeg
• Noorderbloemen in Amsterdam
• Planten van Ben in Pieterzijl
• Stephanie Stekt in Tilburg
• Flora voor Fauna in Kortenhoef

Verzoek: kies altijd voor duurzaam (zonder gif of kunstmest gezaaid en opgekweekt) of zelfs biologisch gecertifieerd gekweekt: gegarandeerd gifvrij.

Mijn top 10 in NRC

Ik heb vele favoriete inheemse planten. Kies er maar eens 10… Voor NRC besloot ik de invalshoek te kiezen: inheemse planten in mijn eigen tuin die daar al groeiden en een enkele die ik heb meegesmokkeld: bewust, of onbewust meegelift in de tuinaarde uit mijn vorige tuin. Ik tuinier op zandleemgrond in het Brabantse Wijbosch dat grenst aan het natuurgebied het Wijboschbroek.

Mijn lijstje bevat enkel planten waarvan er over het algemeen best wat meer zouden mogen zijn. Bijvoorbeeld fluitenkruid is een ontzettend fijne plant, maar… die staat echt vólop te shinen in de bermen medio en eind april – daar hebben we er aardig genoeg van – als ze niet door de overijverige plantsoenendienst worden gemaaid. Ook grote berenklauw vind ik fantastisch, is een topper voor bijen en andere insecten, maar als je daar op een zonnige dag iets te wild langsloopt, brandt het sap van de stengel of bladeren in je huid en heb je tot in de winter een plantaardige tattoo op je armen of benen. Brandnetel is ook een all time favourite van me, ik schreef er een heel dossier over, maar deze kan in kleine tuinen de overhand nemen, bovendien groeit deze plant op andere plekken weelderig. Dus deze soorten zet ik niet in mijn Inheemse Tuinplanten Top. De kaardenbol is ook een geweldige lieveling, die móet in mijn tuin, maar ik noemde toch de vaste plant venkel.

De NRC-top 10 koos ik omdat deze planten samen een mooi geheel vormen en je er zo een tuintje of border mee zou kunnen inrichten. Ze gaan de hoogte in, over de bodem, tegen de schutting. Bovendien bloeien ze mooi, zijn ze redelijk honkvast, geven ze zaden, bessen, nectar, stuifmeel of andere geneugten voor mens en dier. En allemaal bieden ze een schouwspel wat betreft vlinder- en bijenbezoek en hebben ze een leuk weetje of zelfs een sociaal aspect – ze krijgen zaden om uit te delen. Het zijn vaste planten, of planten die zichzelf aardig handhaven door uit te zaaien of uit te dijen – waarna ze weer te delen zijn. En: sommige bevatten eetbare componenten voor de mens.

En ja, ik weet het, iedereen zou om allerlei redenen een andere toptien samenstellen. Dat mág. Maar dit is de mijne, in juni 2025 😉 Ik bedacht: zou ik gelukkig zijn als ik alleen deze 10 in de tuin had? Het antwoord is ja. En stiekem weet ik: er komt spontaan toch wel meer aanwaaien!

1. Paardenbloem – symbool voor het kleurrijke gazon, wensen doen bij blazen van de pluizenbol, gezond blad en wortel, en nog duizend redenen. Voedt vele insecten en heel wat vlinders (en er zijn vele soorten, vroeg en laat bloeiend). Bovendien mega gezond (eet elke dag een blad, aldus Dr. Vogel) en bovendien – je gelooft het of niet – bedreigd! Lees hier meer in Dossier Paardenbloem.
2. Dovenetel: hommelparadijs. Er zijn meerdere soorten: witte, gele, paarse. Ik kies nu voor de witte, want daar zie ik echt de meeste hommels op. Eetbare bloem.
3. Dagkoekoeksbloem: ik word vrolijk van deze plant en leuke roze bloemetjes. Bloeit al in april en kan doorgaan tot in de winter, zeker met die zachte winters van nu. Heb je wel een mannetje én een vrouwtje van nodig om ‘m zaden te laten maken. Elke plant maakt duizenden bolle zaadjes die gestapeld zijn in tientallen zaadkorfjes die je vanaf eind mei kunt oogsten en uitdelen. Maar let eens op: in sommige zaaddoosjes zit een rupsje van de silene-uil, een nachtvlinder, die daar een eitje in heeft gelegd en die rups heeft dan meteen na het uitkomen een eerste maaltijd in de vorm van die zaden. Er is ook een witte nachtkoekoeksbloem en een echte koekoeksbloem – aan waterkanten.
4. Kaasjeskruid, eetbare bloem. Je hebt groot kaasjeskruid en muskuskaasjeskruid. Zaden uitdelen.
5. Ooievaarsbek, ook hier smokkel ik een beetje, want eveneens deze kent meerdere soorten: in mijn tuin: de wintergroene glanzige ooievaarsbek, het robertskruid (noem ik stinkgeranium) en in het gras de kleine en de zachte ooievaarsbek, en de donkere ooievaarsbek in de border. Allemaal trekkers van hommels en bijen en vlinders.
6. Verbascum: zwarte toorts en keizerskaars, bieden bloemen voor bijen, zaden voor mezen. De keizerskaars heeft geweldige viltige knuffelbladeren en kan majestueuze vormen aannemen van twee meter hoog of meer.
7. Vingerhoedskruid: in wit en roze feeërieke bloemen met in- en uitvliegende hommels: goud! Giftig wordt er dan vaak geroepen als ik deze noem, maar er zijn veel meer giftige tuinplanten waar je ook zeker geen hap van moet nemen, zoals de taxus of het lelietje-van-dalen. Zaden uitstrooien, magistraal geritsel!
8. Vlier: mijn favoriete inheemse boom: witte geurige schermbloemen en daarna bessen. Beschermer van het huis. Steek een tak de grond in en hij groeit, net als hazelaar en vlier.
9. Wilde venkel: De hoogte en de breedte in, is misschien niet streng-strikt inheems, want uit mediterrane streken ooit hierheen gekomen. Maar wat een feest in de zomer op de schermbloemen vol gezoem. Bovendien kun je hier de koninginnenpage (vlinder)op treffen. Bloemen en blaadjes en zaden voor een winter lang lekkere thee en baksels. Zaait zich uit.
10. Hedera: klimmer, late bloei vol vlinders en bijen en vroege bessen voor merels. Nest- en schuilgelegenheid voor vogels. Niet te veel snoeien dus!

Kleurrijk gazon Top 9

• Boterbloem
• Gewone ereprijs
• Klavers (witte, rode, rol, etc.)
• Kruipend zenegroen
• Madeliefje
• Ooievaarsbek, kleine of zachte
• Paardenbloem
• Scherpe boterbloem
• Smalle weegbree

4 Vergeten inheemse toppertjes

• Grote muur
• Klaverzuring
• Kleine veldkers
• Knopkruid

5 Voorjaarsbolletjestoppertjes

• Bosanemoon
• Daslook
• Gewone vogelmelk
• Sneeuwklokje
• Speenkruid

Schaduw Top 5

• Bosaardbei
• Bosrank
• Hondsdraf
• Lievevrouwebedstro
• Maagdenpalm

Biodiversiteits Top 5

• Akkerdistel
• Beemdkroon
• Brandnetel
• Gewone berenklauw
• Grote smeerwortel
• Margriet
• Teunisbloem

Voegen en muurtjes Top 6

• Driekleurig viooltje
• Muurleeuwenbek
• Muurpeper
• Tongvaren
• Tripmadam
• Vetkruid

Gele composieten Top 7

De paardenbloem heeft fijne familieleden:

• Biggenkruid
• Gele morgenster
• Havikskruid
• Jacobskruiskruid (giftig voor paarden, wel voedzaam voor vele insecten)
• Klein streepzaad
• Leeuwentand
• Melkdistels (meerdere soorten)

Ook he-le-maal top

• Akelei, wilde
• Blaassilene
• Boerenwormkruid
• Duizendblad
• Engelwortel, grote
• Grote centaurie
• Hartgespan
• Hondsdraf
• Kamperfoelie
• Klaproos
• Klaver: witte, rode, rol…
• Klokje (pracht/akker/kruip/gras)
• Knikkend nagelkruid
• Knoopkruid
• Knopig helmkruid
• Longkruid
• Look-zonder-look
• Ossentong
• Pimpernel, grote en kleine
• Pinksterbloem
• Sint-Janskruid
• Slangenkruid
• Sleutelbloem
• Valeriaan
• Veldsalie
• Veldzuring
• Weegbree
• Wilde marjolein
• Wilde peen
• Wilgenroosje (meer soorten)

Heester/bomen Top 7

Naast genoemde vlier:

• Gelderse roos
• Hazelaar
• Meidoorn
• Sleedoorn
• Sporkehout
• Wilde liguster
• Wilde lijsterbes

Wadi & waterkant Top 8

1. Dotterbloem
2. Echte koekoeksbloem
3. Echte valeriaan
4. Gele lis
5. Kattenstaart
6. Moerasspirea
7. Pinksterbloem
8. Wateraardbei

Watermunt kan woekeren zoals alle muntsoorten, wel erg lekker voor in de thee.

Daktoppers

Ooit interviewde ik Arjen Boekel over zijn daktuin in Amsterdam en dit was zijn top 6 inheemse dakbeplanting, hoewel het voor elke omstandigheid/ligging/ondergrond zal verschillen:

1. Wolfsmelk (Euphorbia)
2. Vlasleeuwebekjes (Linaria)
3. Spoorbloem (Centranthus ruber)
4. Viltige hoornbloem (Cerastium tomentosum)
5. Wilde peen (Daucus carota)
6. Duifkruid (Scabiosa ochroleuca)

Vergeten?

Ben ik er volgens jou echt eentje vergeten? Noem ‘m in de comments!