NATUUR & LEEFOMGEVING * Het Rijksvastgoedbedrijf verkoopt binnenkort de voormalige tbs-kliniek Oldenkotte met bijbehorend terrein. Rijksbouwmeester Floris Alkemade heeft een unieke ontwikkeling in gedachten: het complex wordt grotendeels letterlijk teruggegeven aan de omgeving, onder de noemer Huis van de Natuur. De natuur mag het overnemen.
Zowat op de grens met Duitsland, geklemd tussen Twente en de Achterhoek, staat een enorm complex. De oude tbs-kliniek van Rekken. Niemand in de omgeving kan het gebruiken. Er is geen passende herbestemming gevonden, want het is ‘onmogelijk’ en staat op een verkeerde plek. En daarom wordt nu, heel bijzonder, ingezet op ‘verval als ontwikkelkans’. Het gebouw wordt zoals het nu is, teruggegeven aan de natuur. Zo kan het een waardevolle betekenis krijgen in de regio.
Op deze manier gaat de 100-jarige geschiedenis van de panden een nieuwe episode in. Wie ideeën heeft voor de ontwikkeling van dit Huis van de Natuur in de Achterhoek kan op de bijeenkomst Consultatie en Ontmoeten op 12 maart aanschuiven.
Honderd jaar lang werden in een uithoek van de Achterhoek mannen verpleegd die veroordeeld waren tot tbs met dwangverpleging. Oldenkotte groeide uit tot een gigantisch complex met meerdere gebouwen. Behalve de voormalige kliniek met verblijfsafdelingen en binnenhoven staat er een bedrijfswoning met garage op het terrein, een hoofdgebouw met kantoor, kantine en een keukengebouw. Het ligt vrij in het buitengebied en is omgeven door sportvelden, grasland en waterpartijen. Sinds de opening in 1914 heeft de instelling altijd een stempel gedrukt op de directe omgeving. Het bood honderden mensen een baan. Maar de voorziening was tegelijkertijd een stigma: woningen in de directe omgeving van de ‘gekkies’ waren minder waard en het terrein was afgesloten van de buitenwereld en had een bepaalde reputatie.
Iets anders moest mogelijk zijn
Rijksvastgoedbedrijf kreeg het in 2014 in bezit en verkopen lukte niet. “Sloop leek de enige optie”, zegt Marc van Roosmalen, senior architect en adviseur bij de afdeling Architectuur en Techniek van het Rijksvastgoedbedrijf. “Bij ons ontstond het idee dat er iets anders mogelijk moet zijn. Dat we moeten zoeken naar een ontwikkeling die juist kansen en perspectief biedt. En die de geschiedenis van die plek afleesbaar houdt.”
Dat perspectief is beschreven in een ‘nota van uitgangspunten’ met de titel Huis van de Natuur. Dit afgeschreven en ogenschijnlijk onbruikbare vastgoed, kan bijdragen aan ‘de emancipatie van de periferie’, waar rijksbouwmeester Floris Alkemade zich al jarenlang sterk voor maakt. Hij presenteerde het plan dit najaar ter plaatse aan een volle zaal, en iedereen werd enthousiast, van de inwoners en oud-medewerkers tot en met het college van burgemeesters en wethouders van de gemeente Berkelland.
Verval als ontwikkelkans
De rijksbouwmeester wil het complex, nadat alle nog bruikbare materialen eruit zijn gehaald, ‘gecontroleerd terug te geven aan de natuur’. Hoe doe je dat? Gebouw(delen) kunnen worden gedemonteerd tot op het casco, er kan – met al aanwezige materialen – aan nieuwe constructies worden gebouwd, zowel binnen het complex als in de regio. Er is ruimte voor buitenkunst op het terrein en bij het hoofdgebouw mag de natuur (‘met zachte hand begeleid’) z’n gang gaan.
Elementen uit de omgeving kunnen daarin een rol spelen, zoals water in de voormalige tichel(klei)putten van een steenfabriek en het oorsponkelijke heidegebied ligt in het voormalig stroomgebied van rivier de Berkel. De architectuur is historisch minder waardevol. Maar door delen te slopen en andere zaken te behouden, ontstaat een interessante moderne ruïne.
Er zijn links met de Ecokathedraal van Louis Le Roy (bij Heerenveen), de Verbeke Foundation (Vlaanderen) en het open air museum Insel Hombroich (Ruhrgebied). De voormalige kliniek, of een deel daarvan, gaat deel uitmaken van een ‘parkachtig landschap’ dat publiek toegankelijk is en gebruikt kan worden voor recreatieve en culturele activiteiten.
Mogelijkheden die al genoemd zijn:
- buitenkunst-expositie
- bed & breakfast (‘slapen in een voormalige cel’)
- ruimtes als werkplaats of atelier
- escaperoom
- fietscross-circuit
- tbs-museum
- voormalige keuken ombouwen tot pleisterplek voor fietsers en wandelaars
- ‘artist in residence’-projecten
- bestaand wandelpad doortrekken over het terrein
Wie gaat de uitdaging van het Huis van de Natuur aan?
Het Rijksvastgoedbedrijf gaat nu onderzoeken of er geïnteresseerde partijen zijn, enthousiastelingen die de kliniek willen kopen en gaan transformeren tot een Huis van de Natuur. Ik ben reuzebenieuwd wie daar wat gaan ondernemen, dus ik ga het volgen. Wat zou jij van zo’n gebouwencomplex willen maken? Ik dacht zelf aan een uitgestrekte avontuurlijke tuin, een biologisch moestuincomplex, een kwekerij en een voedselbos met tiny houses.