Drentse Heideschapen behoren tot een van Nederlands oudste huisdierrassen. Ze stammen af van de schapen die de eerste boeren al 5000 jaar geleden hielden. Nu worden ze op verschillende plekken ingezet om de Drentse hei te onderhouden. Ik liep een dag mee op het Holtingerveld met herder Margreth, bordercollie Jill en een flinke schapenkudde. Een geweldige ervaring.
Het is een zonnige najaarsmaandag als ik verheugd naar Havelte rijd. Vandaag ga ik mee met een schaapherder, Margreth Roelfs. Ik was Margreth al eens tegengekomen op de hei en plaatste van haar een foto op Instagram. Volger en fotograaf Agnes Swart herkende haar vriendin en opperde het idee om een keer samen op pad te gaan. Nu is het zover. Ik ben zo benieuwd naar dat vak van schapen hoeden, naar hoe zo’n dag verloopt.
9.25 uur: op de schaapskooi
Op het Holtingerveld zijn er zo’n 9 herders die dit werk als vrijwilliger doen. Ook is er per schaapskooi minimaal één vaste kracht, de hoofdherder, in dit geval Jelle Kootstra. Het zijn stuk voor stuk dierenliefhebbers en dierenkenners die dit werk doen. Zo is Margreth zelf dierenartsassistente en heeft ze zelf een erf vol leven. Haar collega Hendrie Bijker is schapenboer, maar er is ook een consultant die schapen hoedt op zijn vrije dag.
In de keet bij de schaapskooi nemen Margreth en Hendrie de route voor vandaag door bij de koffie, want er is na tien jaar een nieuw begrazingsplan opgesteld. De schapen trekken 300 dagen per jaar door het gebied in verschillende routes. Door het grazen en trekken over de droge heidepercelen houden ze dat typische landschap vitaal. Wat betekent dat de heide intact blijft en niet overgroeid raakt. Zo vreten ze jonge boompjes en struiken kaal, zodat die geen kans krijgen. Ook knagen (snoeien) ze de topjes van de hei, wat weer goed is voor de groei. Door het op deze manier openhouden van het gebied krijgen planten als klokjesgentiaan en valkruid meer ruimte, net als vogels, zoals de tapuit. Daarnaast verspreiden de schapen nuttige plantzaden.
9.58 uur: op pad
Zo direct worden ongeveer 400 schapen en twee Nederlandse landgeiten uit de weide gelaten. Ze snellen direct richting het brede bospad. In het zachte ochtendlicht stuift het zand op. We lopen erachteraan.
Het is echt bijzonder, zo’n kudde. Voor ons uit loopt een zee van asblonde vacht, met hier en daar een donkere dot. Dat ruist en dat roffelt. Dan weer lijkt de kudde groot, dan weer klein, het is een fluïde massa.
Margreth: “Dat kuddegevoel is zo mooi om te aanschouwen. Ook ben ik dol op die landgeiten, dat zijn echt slimme dieren.”
10.25 uur: op de hei
“Fieoewfwiet! Linksom!”, roept en fluit Margeth naar haar bordercollie Jill. Die doet wat ze moet doen en rent links langs de schapen, zodat die allen afbuigen naar rechts. Zo bestuur je dus een kudde. Jill heeft een ongekende energie. Ze rent de hele dag onvermoeid linksom en rechtsom en bedelt na afloop nog of je een stok wilt gooien.
“De truc is de hond op de juiste plek. Een schaap denkt in het hier en nu en eet wat ‘m voor de neus komt. Ik heb in de tien jaar dat ik dit doe de schapen goed leren lezen, ik weet precies wat ze gaan doen”, zegt Margreth. Ze wijst op de lichaamstaal tussen twee rammen, die even later inderdaad met elkaar flink de strijd aangaan.
“Toen ik begon was ik 22. Heel lang was ik hier de enige vrouwelijke herder. Ik heb ‘t altijd alleen gedaan, voor mij is dat de uitdaging. In gedachten, met de schapen lopen, wat lezen. Ik hou daarvan, dat echt alleen zijn. Zelfs toen ik zwanger was, liep ik nog, ik heb het nodig. In 10 jaar tijd gebeurt er veel, maar toch verandert er niets aan het verloop van de seizoenen. Die maak je heel bewust mee. Het geeft voor mij een soort houvast. Soms kan het leven chaotisch zijn en gebeurt er zoveel tegelijk, maar hier is altijd diezelfde rust.”
Op haar Facebook-pagina schrijft ze: “Zelfs na 10 jaar geniet ik er elke keer van. Soms vragen mensen me waarom doe je het eigenlijk? Spontaan komt er dan een lach op mijn gezicht en vertel dat het geweldig is om dit samen met je hond te kunnen doen. Je leert het echt door het te doen. Je komt jezelf soms gigantisch tegen. Ik hou daarvan. Het geeft een heel voldaan gevoel om een klein beetje mee te kunnen werken voor het behoud van dit prachtige natuurgebied. Ook is het een supergevoel als je bij terugkomst bij de kooi de schapen ziet met lekkere volle buikjes.”
10.53 uur: watertijd
Jill is al zo actief geweest, die moet even drinken. Daarvoor heeft Margreth een grote waterfles en een drinkbakje in haar rugzak. Op dit moment hoedt Margreth met één hond, ze hoopt volgend jaar een tweede op te leiden.
12.37 uur: lunchtijd
In de rugzak heeft Margreth ook nog een boek, boterhammen en een vouwkrukje. Maar even lezen, wegdromen of een uiltje knappen onder een boom, dat is er vandaag absoluut niet bij. Zelfs een boterham rustig opeten niet. “Op sommige dagen lukt dat wel hoor”, zegt Margreth. Maar vandaag hebben de schapen zin om te zwerven van hot naar her. En ze lopen aardig hard! We hink-stap-sprongen over de pollen in de richting waar de beesten willen grazen, en waar de kudde vervolgens uitwaaiert, waarna Jill ze weer bij elkaar drijft op aanwijzingen van haar bazin.
Als de schapen een rijtje eikenbomen willen passeren, moeten ze daar gauw langs gedreven worden. “Eikels vinden ze heel lekker, maar kunnen ze slecht verdragen door het hoge gehalte aan tannine wat zelfs vergifigingsverschijnselen kan geven en dodelijk kan zijn.”
Met z’n allen duiken ze daarna op de vogelkers af. Dat is dus juist wél de bedoeling, want dit soort boompjes woekeren anders de heide weg.
16.11 uur: terug naar de kooi
“Ik zie dat ze genoeg gegeten hebben, ze hebben de buik vol. Vandaag vonden ze de bomen klaarblijkelijk lekker”, zegt de herder. “We lopen nu terug naar de kooi. Dan kunnen ze herkauwen in de wei, en als echte grazers ook daar weer verder eten.”
Samen met de kudde trekken we terug over de hei. De schapen zetten er de pas in. Als de wiedeweerga gaan ze door het eikenbosje, hup het bospad op, waar de laatste winterzon over de vachten strijkt. We lopen tevreden achter de kudde.
Herder is een prachtberoep.
Over Drentse Heideschapen
Drentse Heideschapen zijn een wat kleiner, ranker schapenras. Het dier heeft een sterk onderstel, dat op onregelmatig terrein goed uit de voeten kan. De kenmerken zijn de smalle kop, waar de korte, stevige oren dicht tegenaan zitten, een opvallend lange pluimstaart en de lange, afhangende vacht, die asblond, bruin of bijna zwart kan zijn. De rammen hebben in een spiraal gedraaide horens, de ooien korte rechte horens, of horens die schuin naar achter of opzij zijn gericht.
Drentse Heideschapen kunnen zelfstandig functioneren binnen een kudde. In 1838 waren er in de gemeente Havelte nog zo’n 3900 van deze schapen. Ze werden vooral gehouden voor de mestproductie en daarnaast was de opbrengst van de wol handig. Deze schapen waren er niet voor melk of vlees. Maar… hun mest was door de invoering van kunstmest aan het eind van de 19e eeuw niet meer nodig. Zo kwam het dat er in 1897 nog maar twee kleine kuddes Drentse Heideschapen over waren en dat enkele jaren later de laatste schapen van de Havelter heide verdwenen.
Om de Drentse folklore terug te brengen, kocht de gemeente in 1950 een kleine kudde Drentse heideschapen. Dat was de basis voor de huidige kudde, die uiteindelijk hier in deze schaapskooi staat. Inmiddels wordt naast overheidssubsidie overal en nergens geld vandaan gehaald om deze kudde te behouden en onderhouden, zelfs particulieren, bedrijven en instellingen sponsoren een of meer schapen.
Zelf een kudde Drentse Heideschapen zien
Elke dag vertrekt de kudde van het Holtingerveld in de ochtend rond 9.30 uur. Rond 16.30 uur keert de kudde weer terug, afhankelijk van de route. Tussen deze tijden kun je Margreth en haar collega’s hier dus zwervend aantreffen en op 7 andere plekken in Drenthe, bijvoorbeeld op de heidevelden bij Doldersum, Dwingelderveld en Exloo. Op deze pagina kun je alle info over de Drentse schaapskooien vinden.
Activiteiten van de Holtinger Schaapskudde
- Op 16 december is er een winterfeest
- Ook is er af en toe een workshop schapenvacht vilten te volgen