AVONTUURLIJK TUINIEREN * Dit is een ode aan de brandnetel. De talrijkste plant van Nederland, in totaal beslaat zijn groei 28.000 vierkante meter in heel Nederland. Het is een plant met vele eigenschappen. Hij is venijnig, maar ook heilzaam, nuttig en zelfs smakelijk. Een waar heksenkruid. Ik vroeg enkele experts hoe ze de brandnetel gebruiken: voor de tuin, in recepten en andere bijzondere toepassingen.
Aan sommige planten kleven herinneringen. Zo was mijn eerste kennismaking met de brandnetel een hele brute: met mijn blote peuterlijfje stortte ik tijdens fietsritje van een Zeeuwse dijk zó een hele bos in. Wham! Huilen! Overal die bijtende haartjes! En nu nog, tijdens tuinactiviteiten, word ik nog wel eens ‘gebeten’ en heb ik er nog dagen last van, ondanks adviezen de pijnlijke plek in te wrijven met weegbree of vogelmuur.
De plant oogt ook wel gemeen. Hij heeft scherpe trekken, puntig getande en krassend generfde bladeren, de steel is ruw en de wortel een lange draad die ver kan rijken. Op de bladeren bevinden zich honderden haartjes met een chemisch stofje dat in contact met de menselijk huid pijn en rode plekken veroorzaakt.
Twee soorten
In Nederland groeit de grote brandnetel (Urtica dioica) en de kleine brandnetel (Urtica urens). De verschillen:
Kleine brandnetel
- kleiner blad
- sterke beharing, overal
- prikt het hele jaar door even hevig
- in de winter als plant zichtbaar
Grote brandnetel
- groter blad
- brandharen alleen op de bovenkant van het blad
- prikt met name in de lente hevig
- in de winter teruggetrokken onder de grond
De latijnse naam dioica duidt erop dat er mannelijke en vrouwelijke planten nodig zijn voor de voortplanting.
Foto: Leah Groeneweg
Welke stoffen zitten er in brandnetels?
Maaike Pfann uit Ilpendam, die onder de naam Mevrouw Onkruid cursussen en workshops over onkruid geeft en veel informatie over die nuttige wilde planten deelt: “Groene bladgroenten zijn heel eiwitrijk. Het eiwitgehalte in drooggewicht is vaak 25 procent. Brandnetel spant de kroon: het drooggewicht aan eiwit kan oplopen tot 40 procent. In verse vorm bedraagt het eiwitgehalte 8 procent. Daarmee bevat deze wilde plant meer eiwit dan soja.”
Dus brandnetels bevatten eiwit, maar ook allerlei vitaminen en mineralen:
- Calcium
- Carotenen
- IJzer
- Kalium
- Kiezelzuur
- Nitraat
- Vitamine C
- Vitamine D
- Vitamine K
Er zit nog talloze andere werkzame stoffen in, en andere mineralen zoals chroom, koper, chloor, magnesium, kalium, mangaan, fosfor, selenium, silicium, natrium, zwavel en zink. Toe maar! (Bron: Ortho Health Foundation)
De brandharen bestaan uit:
- Acetylcholine
- Azijnzuur (stimuleert biochemische processen)
- Choline (goed voor je hersenen)
- Histamine (goed voor je hersenen – bevordert waakzaamheid – en maag-darmwerking)
- Mierenzuur
Waar groeit de brandnetel?
Als er ergens veel brandnetels groeien, zegt dat wat over de grond – zoals elke plant die ‘t ergens goed doet. Doordat er tegenwoordig meer stikstof neerslaat, kan ook de brandnetel uitbundig groeien. Die houdt daarvan.
Hij groeit zowel in de zon als de schaduw, in grasland en bos.
Van linksboven naar rechtsonder: atalanta, distelvlinder, kleine vos, gehakkelde aurelia, landkaartje en dagpauwoog.
Welke (wilde) dieren hebben wat aan de brandnetel?
De grote brandnetel is waardplant (eitjes/rupsplant) van wel 50 dag- en nachtvlindersoorten, waaronder atalanta, brandnetelmot, brandnetelmotje en distelvlinder, dagpauwoog, kleine vos, gehakkelde aurelia, enkele uiltjes en het landkaartje.
Dan heb je nog andere dieren die de brandnetel gebruiken als waardplant, zoals de brandnetelgalmug. Die maakt galletjes van enkele millimeters op de bladaderen, bladstelen, bloemstelen en soms de stengel. Daarin ontwikkelt zich het nageslacht. En dan is er nog brandnetelroest; een schimmel die leeft van de brandnetel.
Brandnetel heeft alleen effect voor de biodiversiteit als de plant in een wat bosachtige omgeving staat, waar schaduw en zon is. Op een open vlakte hebben dieren er weinig aan.
Wat heb je als mens aan de brandnetel?
1. Natuurlijke meststof voor je planten
Chantal ter Huurne heeft een grote bostuin in Twente, waar ze bloemen en groenten verbouwt voor eigen gebruik, en ze is ook imker. Ze leeft zo zelfvoorzienend mogelijk met haar vriend. ”Ik maak brandnetelgier door gewoon brandnetels in een emmer water te gooien en dat laat ik staan om te rotten. Of het echt werkt? Ik leerde dat het de groei van planten bevordert en het bodemleven verbeterde.”
Ageda Venema van Elke Dag Groener moestuiniert in Drenthe en leeft zo duurzaam mogelijk, waarover ze ook blogt. “Ik maak elk jaar brandnetelgier. Is echt super simpel. En wij hebben altijd wel ergens brandnetels staan. Of het helpt? Ik heb niet vaak ziektes in de tuin. Ik gooi het niet zo snel op de groentetuin, want ik weet niet zo goed welke groente er baat bij heeft en welke juist niet. En misschien ben ik bang voor stinkende komkommers? Want een groot nadeel is dat het enorm stinkt, dus het is snel werken met ingehouden adem. Ik geef het aan mijn fruitbomen en bessenstruiken.”
2. Eetbaar en gezond
Chantal ter Huurne: “De brandnetel is lekker voor in de thee. Ik droog de toppen. Verder doe ik ‘m in de stamppot, ook weer de toppen. Een tinctuur van brandnetel helpt de vochtbalans in orde houden. En de zaadjes zijn geroosterd lekker over een salade.”
Maaike Pfann: “In het voorjaar gebruik ik de brandnetel als voorjaarsreiniger van mijn lichaam. Of na ziekte bij het opbouwen van de mineraalbalans. Brandnetel werkt als uitstekende ontgifter van je lichaam en is bloedzuiverend. Ik verwerk het blad in smoothies en pesto. Rauw vind ik brandnetel het lekkerst. De zaadjes zijn superfood. En… ken je de brandnetelbonbon?
De brandnetelbonbon
Maaike Pfann: “De toppen van je vingers hebben een flinke laag eelt, daar prikt de brandnetel minder snel doorheen. Pluk met je vingertoppen met de haren mee een brandnetelblad. Vouw het dubbel en rol het op. Duw dan met je vingers op het pakje brandnetel tot er sap uitkomt, dan zijn alle brandharen kapot. Nu kun je het pakje zonder prikgevaar in je mond stoppen. Kauw het goed en speeksel het pakje goed in, zodat het gemakkelijk door je keel glijd. Slik je het te snel door dan kan het blaadje in je keel blijven steken, wat niet zo prettig voelt. Wil je echt een wild bonbonnetje maken, rol dan een blaadje weegbree, hondsdraf of duizendblad mee, wat bloempjes van koolzaad, dovenetel of madelief erbij, allemaal in het brandnetelblad tot een pakketje, kneed met je vingers alle brandharen stuk en… eet smakelijk!”
Pluktips
- Brandnetel reinigt de aarde waar hij staat. Dat betekent dat op heel vervuilde grond een brandnetel minder gezond is om te eten. Pluk dus brandnetel liefst op een relatief schone plek.
- Plukken doe je met dikke handschoenen, ik heb zelf altijd leren handschoenen aan. Het schijnt dat je de plant het beste vanaf de steel met de bladeren mee naar boven kunt plukken, dus met de haren mee, maar aangezien de plant nogal weerbarstig is, lukt mij dat nooit zo goed…
- Vanaf maart/april schieten brandnetels overal de grond uit, waardoor dat dé tijd is om ze te oogsten. Brandnetels oogst je liefst voor de bloei. Dan hebben ze het hoogste eiwitgehalte.
- Eet de jonge topjes, de bovenste 4 tot 6 blaadjes.
3. Andere toepassingen
Chantal ter Huurne: “Van gedroogde brandnetelstengels kun je mooi gevlochten touw maken.”
Maaike: “Ik gebruik brandnetel in mijn haarspoeling. Brandnetel bevat vitaminen en mineralen die je haar voeden en sterk maken. Verder zou het helpen tegen roos, en voorkomt het haaruitval en het stimuleert de haargroei. Ehh, ja, mijn haar is heeeeeel erg lang, ha.”
Maaike maakt ook elk jaar een potje brandnetelzalf. “Dat reinigt de huid en trekt zelfs dieper in. Je kunt deze zalf ook gebruiken op gewrichten met reuma.”
Als je brandnetel droogt en verpoedert, is dat te gebruiken als kleurstof om textiel, papier en voeding te (be)verven, maar ook om voedsel mee te kleuren: een soep, smoothie, toetje (groene yoghurt!) of pannenkoeken.
Foto: Leah Groeneweg.
Recepten met brandnetel
Leah Groeneweg is een echte wildeplantenkenner en geeft onder de naam In het Wilde Weg workshops en excursies over wildplukken. Ze zegt over de brandnetel: “Hij wordt ook wel superfood van eigen bodem genoemd.
Je kunt de jonge brandnetel rauw of gekookt eten en bereiden zoals spinazie. Maak er een lekkere pesto of smoothie van of gebruik het in de omelet, hartige taart of stamppot, om maar een paar voorbeelden te noemen. Welke kant je er ook mee op gaat, met een beetje fantasie, creativiteit en geduld maak je er de lekkerste gerechten mee. Zo tover je hem om van venijnig prikkende plant tot een streling voor je smaakpapillen. En wedden dat hij voor heel wat gespreksstof met je tafelgenoten zorgt?”
Leah’s recept voor brandnetelsmoothie
Ingrediënten
- 1 flinke handvol (50 gram) brandneteltopjes
- 1 appel
- 1 banaan
- sap van 1 sinaasappel
- 1 theelepel sinaasappelrasp
- 150 ml water
Bereiding
- Was de brandneteltopjes zorgvuldig. Snijd de appel en de banaan in stukken.
- Rasp 1 theelepel van schil van de sinaasappel (alleen het oranje gedeelte) en pers de sinaasappel uit.
- Voeg alle ingrediënten bij elkaar in de blender en mix tot het een gladde massa is.
Leah’s recept voor brandnetelsoep
Ingrediënten
- olijfolie
- 1 ui
- 1 teen knoflook
- 1 theelepel kerrie
- 1 theelepel korianderzaad
- 1 theelepel paprikapoeder
- vergiet vol brandneteltopjes
- 1 aardappel
- 1 liter groentebouillon
- peper
Bereiding
Pel en snipper de ui, en fruit deze in een soeppan in de olie tot hij goudbruin is, pers de knoflook in de knijper en voeg deze toe. Doe er dan de kerrie, paprikapoeder en het korianderzaad bij en roerbak 1 minuut op een laag vuur. Snijd de goed gewassen brandnetel fijn en voeg deze toe. Schenk er dan de bouillon bij en breng aan de kook. Laat de soep 15 minuten op een zacht vuurtje pruttelen en breng het op smaak met peper.
Leahs recept voor brandnetelpesto
Ingrediënten
- 1 flinke bos brandneteltopjes, goed gewassen en fijn gesneden
- 75 gram geroosterde cashewnoten
- 1 teentje knoflook
- sap van een halve citroen
- half kopje olijfolie
- 2 eetlepels edelgistvlokken
- peper en zout naar smaak
Bereiding
Doe alle ingrediënten in een maatbeker en pureer het met de staafmixer. Pureer niet te lang, anders wordt het te ‘zalvig’. Voeg eventueel nog wat olijfolie of citroensap toe en breng verder op smaak met peper en zout.
Lekker op een toastje, blaadje witlof of plakje komkommer.
Nog wat andere brandnetelrecepten
- Brandnetelsoep op de website van Plantaardiger.
- Hartige koekjes met brandnetel (en meer recepten) op de website van Patty van Casa Natura.
- Brandnetelquiche, gerstrisotto met brandnetel en brandnetelbrood van Scent & Spice