“Zo ga je om met wilde dieren in ons land”

GROENE LEEFOMGEVING * Oei, de wolf is in Nederland, wilde zwijnen wroeten bij wandelgebieden, vossen en reeën scharrelen in achtertuinen. Dat komt allemaal wel heel dichtbij en zo krijgt het begrip ‘tuinjungle’ een écht wilde invulling. Wat moeten we met al die beesten in onze directe leefomgeving? Ik interviewde onderzoeker Susan Boonman-Berson (PhD) en zij adviseert: “Zie wilde dieren als bondgenoten”. Ze geeft omgangstips en noemt aanbevelingen voor natuurbeheerders en beleidsmakers.

Wilde dieren. In ons land zijn dat bijvoorbeeld ook nachtvlinders, vleermuizen, konikpaarden en Schotse hooglanders. Die vinden we over het algemeen leuk en niet beangstigend. Maar nu waart er ook een wolf rond. En daar zijn mensen toch huiverig voor, op z’n zachtst gezegd. Hoe moet dat straks, als die wolf straks een roedel vormt en er meer komen?

Conflicten met wilde dieren

Susan Boonman-Berson is human wildlife expert. Zij is spreker en onderzoeker op het gebied van conflicten tussen mensen en wilde dieren, en zoekt gezamenlijk naar oplossingen hiervoor.

“Ik ben als ecoloog afgestudeerd op het onderwerp natuurontwikkeling. Na wat jaren in de beleidswereld gewerkt te hebben heb ik me als sociaal wetenschapper gespecialiseerd in mens-dier conflicten. Ik combineer daarbij sociale wetenschappen met de wetenschappen ecologie (hoe planten en dieren in een omgeving functioneren) én ethologie (hoe dieren zich gedragen) en kijk vooral naar de wisselwerking tussen mens en dier. Mijn proefschrift gaat over hoe mensen kunnen samenleven met wilde dieren. Conflicten tussen mensen en wilde dieren nemen wereldwijd toe. Om ze te voorkomen, of niet te verergeren, moeten we iets veranderen in onze omgang met wilde dieren.”

Wisselwerking tussen mens en dier

Susan kiest voor de dynamische benadering. Ze kijkt naar de wisselwerking tussen mensen en wilde dieren, en het landschap waarin dat gebeurt. Ze heeft twee praktijkonderzoeken gedaan. Naar het beheer van zwarte beren in de Rocky Mountains en het beheer van wilde zwijnen op de Veluwe.

Haar visie is dat we wilde dieren meer als bondgenoot gaan zien. “Samenleven met wilde dieren is mogelijk”, zegt ze. “We moeten ze beschouwen als deelnemers binnen wildbeheerpraktijken.” Tot nu toe is (westers) wildbeheer er vooral op gericht dat dieren zich aan ‘regels’ moeten houden. Ze mogen zich ophouden in vastomlijnde en vooraf vastgestelde gebieden. Zodra ze die grenzen overschrijden worden de dieren ‘lastig’ genoemd. Over het algemeen moeten ze onder controle worden gehouden en strikt gescheiden blijven van mensen. “Maar, in het huidige tijdperk afname in beschikbare leefruimte, toename van het aantal conflicten tussen mens en dier én de algemene roep om te zoeken naar vormen van samenleven met wilde dieren, is deze benadering te beperkt en niet langer houdbaar. Een andere benadering is dus noodzakelijk”, aldus Susan.

5 tips om goed samen te leven met wilde dieren

Wilde dieren hebben een bepaalde leefwijze. Ze zijn ten eerste ‘wild’ en dus niet gewend aan mensen. Ook zijn ze heel basic: kom je te dichtbij of aan hun kinderen, dan verdedigen ze zich op hun eigen manier. Enne… dat doen wij mensen toch eigenlijk ook?

Zo kun je zelf het beste met wilde dieren omgaan:

1. Hou afstand. Een selfie met een Schotse hooglander is gauw gemaakt. Maar ook dat is dus een wild dier, en die kunnen onverwacht reageren op het contact. Wilde dieren kunnen plots hun klauw, poot, vleugel uitslaan, of ineens scherp toehappen. Bewaar dus altijd afstand tot alle wilde dieren.
2. Voer ze niet. Je maakt dieren zo afhankelijk én ogenschijnlijk gewend aan je. Zo leer je wilde zwijnen onbedoeld dat om 6 uur hun tafeltje is gedekt. En als ze dat door hebben, dan komen ze steeds dichterbij.
3. Ruim slingerend afval op. Vossen en meeuwen (en ratten) komen daar steeds massaler op af en gaan voor overlast zorgen.
4. Kom nooit tussen mama en kleintje. Dat geldt van wesp tot wolf. Hou dus ook je huisdier en kleine kinderen weg bij dieren die jonkies hebben.
5. Zoek een alternatief voor het probleem. Van welk dier heb je last, waarom en hoe kun je dat op een diervriendelijke manier oplossen? Ga op onderzoek uit, of raadpleeg je lokale natuurorganisatie.

Susan: “En onthoud vooral: dieren zijn slimmer dan wij denken.”

4 aanbevelingen voor natuurbeheerders

In het groot, gelden bovenstaande tips ook voor natuurbeheerders. Susan adviseert hen te kiezen voor dynamischer beheer. “Samenleven met wilde dieren is mogelijk, als we ze zien als deelnemers binnen het wildbeheer.” Susan doet in haar proefschrift aanbevelingen over verschillende strategieën die toe te passen zijn door wildbeheerders.

Ik vat er een paar samen in 4 aanbevelingen.

1. Bekijk dieren per situatie en locatie

Een veelgemaakte fout in wildbeheer is: alle dieren van één soort worden over één kam gescheerd. “De ene marter is de andere niet, de ene bijt misschien een kabel door, de volgende doet dat niet. En ook is het zo dat maatregelen uit een natuurgebied in een buitenland, in Nederland helemaal niet hetzelfde hoeven te werken. Als wolven goed reageren op een maatregel in Duitsland, wil dat niet automatisch zeggen dat ze precies zo reageren in Nederland. Iedere situatie en ieder dier is weer anders. Ik pleit ervoor daar rekening mee te houden in het wildbeheer.” Meer op maat dus, naar de omstandigheden.

Susan noemt een voorbeeld van een begraafplaats die last had van poepende roeken. Dat probleem bleek simpelweg verholpen door de nesten te verplaatsen.

2. Laat de absolute controle los

In de Westerse samenleving kiezen we vaak voor snelle en technische oplossingen, we houden de natuur graag onder controle. Susan: “Dus zijn er te veel dieren, dan doden we ze. Maar er zijn per diersoort allerlei alternatieven. Vaak is de veelheid namelijk niet eens het probleem, maar vooral waar ze zijn en wat ze doen. En daar zijn allerlei alternatieven voor. Ze naar een andere plek leiden is er daar één van, maar ook ze proberen te slim af te zijn, zoals bij een beverdam een soort buis door de dam aan te leggen waardoor het water toch blijft stromen. En niet te vergeten accepteren dat er nu eenmaal wilde dieren om ons heen leven en ons eigen gedrag aanpassen.”

Sowieso een gevoelig onderwerp: het doden van wilde dieren. In de samenleving zijn zoveel tegenstrijdige discussies. Susan: “Mensen zijn tegen de jacht, maar óók tegen overlast. En ze willen geen beelden van slachthuizen zien, maar wel barbecueën.”

3. Creëer leefbare omstandigheden voor mens en dier

Susan: “Bij het indelen van een nieuwe woonwijk of het herinrichten van de stad, kun je in de plannen rekening houden met wilde dieren in de omgeving. Hoe zorg je met een slimme infrastructuur dat ze vanzelf buiten de bebouwde omgeving blijven, zodat de omgeving leefbaar blijft voor mens én dier? En hoe je mensen bewust houdt van de wilde dieren om zich heen.”

4. Geef voorlichting aan mensen

En precies vanwege het vorige punt, is het beheer van wilde dieren vaak juist ook ‘mensenbeheer’. Het voorlichten van mensen in de omgeving van de dieren is enorm belangrijk.

Susan: “Een mooi voorbeeld zijn steenmarters die kabels van auto’s kunnen doorbijten. Dan wordt zo’n diertje al gauw ‘die rotsteenmarter’ in de ogen van de bevolking. Terwijl je mensen ook kunt adviseren een beschermroostertje onder de motor te monteren. Dan is er niets meer aan de hand, en kunnen we gewoon met elkaar samenleven. Zo zijn er voor heel veel dieren eenvoudige alternatieven om ze op afstand te houden, bijvoorbeeld geluidsgolven of geurmiddelen of dus het verplaatsen van nesten of gebruiken van motor-roosters. Dat soort alternatieven kunnen natuurbeheerders, beleidsmakers en zelfs bewoners onderling aandragen en ook zelf toepassen. Zo wordt het beheer van wilde dieren veel meer het beheer van de wisselwerking tussen mens en wild dier.”

The ‘big six’ van Nederland

1. edelhert
2. wild zwijn
3. ree
4. vos
5. das
6. bever

De foto boven deze blog is gemaakt door Susan Boonman-Berson.

Meer interviews lezen?

• Goof Lukken over de toekomst van natuurrecreatie in ons land
• Willemijn Ter Hart-Koopal over duurzame bloementeelt in Nederland

Weet je een interviewkandidaat met bijzondere kennis over natuurbeleving in Nederland? Laat het me weten!