EETBARE TUIN * Het leiden van fruitbomen is een eeuwenoude traditie, die je op sommige oude landgoederen nog in fantastische vormen kunt bewonderen. De grootste collectie leifruitbomen van Europa vind je bij kasteel Gaasbeek in Vlaanderen, maar ook in ons land en in Parijs zijn voorbeelden te vinden.
Fruitbomen leiden, ofwel espalierteelt, behoort al zeker sinds de zestiende eeuw tot de hovenierskunst. Het is een methode die dreigde te verdwijnen, maar die nu weer terugkomt. Het oude concept past perfect in de hedendaagse eetbare (stads)tuin.
Door een fruitboom strak in het gelid te houden, kun je namelijk in zowat elke tuin een of meerdere fruitbomen plaatsen, zelfs op je balkon. Ook zijn leibomen letterlijk een lekker alternatief voor een haag. En ’s zomers dienen ze als natuurlijke zonwering.
Doordat je als ‘leider’ de boom in toom houdt, kun je de vruchten makkelijker plukken, dan van een steeds verder groeiende hoogstamboom. Door de vruchtbomen vlak tegen een muur te plaatsen, kunnen de stenen ’s nachts de opgenomen zonnewarmte langzaam doorgeven aan het fruit, waardoor dat goed groeit en rijpt.
Er zijn namen voor elke leivorm, zoals palmet, waaier en pauwstaart. In Frankrijk noemde men de leidtechniek taille raisonnée, oftewel ‘beredeneerde snoei’.
De techniek
Een jong boompje wordt al direct richting de gewenste vorm geleid en gesnoeid. De boom bestaat uit een frame van hoofdtakken (gesteltakken). Daaraan ontspruit elk jaar nieuw bloesemhout, waar later de vruchten aan komen, en dat wordt jaarlijks op een bepaalde wijze wordt teruggesnoeid Zo wordt de boom dus voortdurend verjongd en behoudt deze z’n vorm. Dat leg ik nu hopelijk simpel en begrijpelijk uit, maar voor het goed beheersen van deze techniek is jarenlange scholing nodig en er zijn heel wat boeken en handleidingen over verschenen. Ook het goed leiden van druivenranken over een pergola wordt beschouwd als een kunst.
Bron: het boek ‘Hovenierskunst in Palmet en Pauwstaart, Geschiedenis en techniek van het snoeien van leifruit’ door Wybe Kuitert en Jan Freriks.
Kasteel Gaasbeek
Honderd jaar geleden hoorden de tuinders van Gaasbeek in Vlaanderen tot de besten ter wereld. In vier ‘kamertuinen’ en de boomgaard zijn in de ommuurde museumtuin van Kasteel Gaasbeek staaltjes van hun oude vakmanschap verzameld. Het is een tuin van nut en sier, gebaseerd op de ontwerpen van dit soort kasteeltuinen van rond het jaar 1900, die de nodige groente, kruiden, fruit, noten en bloemen voor de bewoners opleverden. In de tuin heerst een zacht microklimaat. Dat komt door de dikke muren van veldovensteen en de haagbeuken, die de warmte vasthouden. De witte verf op de muren weerkaatst de zonnestralen.
Tegen alle muren staan leibomen, het ‘levend kantwerk’ genoemd. Het is de grootste collectie leivormen van Europa. De verzameling biedt een overzicht van verschillende werkwijzes uit het verleden en bijna vergeten snoei- en enttechnieken. De fijne takken worden geleid langs allerlei bijzondere structuren: rond, ruitvormig, zigzaggend, vorkvormig, laag bij de grond. Een formidabel kweekstukje: op één vierkante meter groeien 12 perensoorten die op vier onderstammetjes zijn geënt.
(Ook bijzonder hier: er staan 74 pruim-variëteiten in de boomgaard, weer een ander verhaal waard).
Leifruitbomen op andere plekken
Ook op andere plaatsen in Noord-Europa is de klassieke hovenierskunst te bewonderen.
Linksboven zie je appel- en perenbomen en rechts een druif geleid tegen een muur bij de parkeerplaats van de ‘s-Gravelandse Buitenplaatsen bij het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten.
Mooie voorbeelden van leifruitbomen zag ik ook hier:
- In de groentetuin van botanische tuin De Kruidhof in Buitenpost (Friesland)
- In de groentetuin van Borg Verhildersum in Leens (Groningen)
- Op de kade van de Seine in Parijs, bij de Pont-Marie.
Slangenmuren en slingermuren
Vaak werden leifruitbomen tegen een golvend gemetselde muur geplaatst, zogeheten slangenmuren, slingermuren, of meandermuren. Op een aantal buitenplaatsen zijn die nog te bewonderen zoals op Landgoed Clingendael in Wassenaar/Den Haag. Op deze Wikipedia-pagina vind je een lijstje met locaties.
Tips?
Weet jij tuinen waar goede voorbeelden van leifruitbomen te vinden zijn? Laat het hieronder weten, ik vul de lijst graag aan.