Groene leesboeken voor seizoen 2023

GROENE BOEKEN * Afgelopen tijd kreeg ik weer een stapel boeken in handen van collega-groenauteurs, om te gebruiken als inspiratie voor nieuwe projecten. In dit overzicht bespreek ik er een aantal die ik de moeite waard vind. Dus zet je schrap, voor een flinke lijst recente groene leesboeken en inspiratie- en doeboeken voor straks in de luie tuinstoel of hangmat!

Mijn aandacht trekt momenteel vooral naar boeken die over natuur of tuinbeleving gaan, en meer ‘leesboek’ dan praktisch doeboek zijn. Voor mijn project natuurdwalen lees ik momenteel graag auteurs die schrijven over hun persoonlijke belevenissen in natuur, landschap of tuin. Zij inspireren me en wie weet wil ik ze straks nog interviewen om nog meer te weten te komen over hun persoonlijke ervaringen in de natuur.

TIP Koop of bestel je groene leesboeken bij de lokale boekhandel (steun de middenstand in je eigen buurt), bij de auteur zelf of via impactbedrijf YouBeDo. Of: leen ze bij de bieb, of zoek ze tweedehands.

Op de huid van de heide van Piet J. van den Hout

Op mijn nachtkastje ligt nu dit boek. Ik lees het ´realtime´. Jurist en bioloog Piet J. van den Hout beschrijft per maand zijn belevenissen in een natuurgebied waar ik zelf ook veel wandel, namelijk De Regte Heide bij mijn woonplaats Goirle. Elke maand lees ik wat hij in die periode ziet en tegenkomt, en dat zijn bijna allemaal vogels die ik wel ken van naam (de roodborsttapuit bijvoorbeeld), maar niet zelfstandig herken, of waarneem aan zang, vliegwijze of kleur. Want al weet ik talloze kleine kruidjes en kiempjes bij naam, en kan ik in de tuin best de pimpelmees van de koolmees onderscheiden, een echte vogelaar worden lukt mij maar niet. En toch vind ik dit boek aangenaam om te lezen. Piet ziet wat ik niet zie, maar schrijft erover, en dat is voor mij voldoende. Het zal er vast ook aan liggen dat hij veelal in de vroegte op pad gaat: voor avondmensen als ik een uitdaging, hoewel hij me inspireert dat toch eens een keer te wagen. Op tijd naar bed binnenkort dus, om de vogelaar in mij wakker te schudden!

Maar, het boek gaat over meer dan vogels. Die zijn slechts aanleiding om te natuurdwalen. Piet treedt met zijn verrekijker in het landschap, met de vogels als lokkertjes, maar ervaart ook zijn aanwezigheid daar buiten intens. Een aansprekende frase over een verschijnsel dat ik herken van mijn eigen dwaaltochten: “Eenmaal op de heide volg ik een zandpad dat op kaarten van twee eeuwen geleden al te zien is. Aangedrukt door generaties van voeten, hoeven en karrenwielen dringt het regenwater er moeilijk meer in door, zodat er na een flinke bui meteen enorme plassen op staan. Omdat het windstil is, zijn dat kraakheldere spiegels geworden. In een van die spiegels zweven roze, witte en grijze wolkjes in een blauwe lucht. Traag erlangs lopend kijk ik in de plas. De wolken komen in beweging, waardoor het lijkt alsof ik een hemelgewelf binnenga. Het brengt me in een lichte trance.”

Mild tuinieren van Brenda Froyen

De Vlaamse Brenda Froyen schreef een superaanstekelijk leesboek over haar eigen natuurtuinavontuur. De hoofdstukken lezen heerlijk weg als columns en zijn herkenbaar voor elke hedendaagse tuinier die zijn best doet een ecologisch paradijsje rond het huis aan te leggen.

Ook gaat het boek over de relatie tussen mens en natuur, en mentale gezondheid, een onderwerp waar Brenda al eerder boeken over schreef. Ik lees ‘Mild tuinieren’ met een grote glimlach en knikkend hoofd, over haar belevenissen tijdens het zetten van schreden op het natuurtuinpad. En ik roep ‘jaaaa’ wanneer ik lees dat mensen haar adviseerden meer ‘rust’ in haar leven te brengen, maar dat ze er op een gegeven moment achter komt dat dit voor mensen zoals zij die rust staat voor ‘evenwicht’. En dat ze dit uiteindelijk vindt in het aarden, letterlijk met de handen in de grond. De tuin heeft een positieve impact op haar mentale welzijn.

Ze schrijft: “De tuin bracht me rust, niet door er in te zitten, maar door actief aan de slag te gaan. Rust in actie. De puzzelstukjes vielen in elkaar. Dat wat ik zo lang had gezocht, had al die tijd gewoon voor mijn neus gelegen.” En toch vervalt ze ook in de staat van nietsdoen dat elke tuinier zal herkennen, wat zich vertaalt zich naar: kijken. Naar een net ontkiemd zaadje, een opkomende vaste plant, een worm, een mier, een merel. Dat ‘nietsdoen’ leidt tot nadenken over het hoopvolle dat schuilt in het zaaien, het planten van bollen, knollen of pollen: in het hier en nu toch bezig zijn met de toekomst. Brenda haalt enkele onderzoeken aan die aantonen dat groen de mens goed doet. De biodiversiteit, of eigenlijk het gebrek eraan, zette haar ertoe aan om met tuinieren te beginnen. Ik vind dit boek een aanrader voor iedereen die tuiniert. Voor de herkenning, over dat het je in balans brengt, en dat tuinieren je als mens zo ongelooflijk veel goeds en helends kan brengen.

Bram fietst van Bram Witvliet

Twaalf jaar lang fietste Bram Witvliet Nederland door, en deed élke woonplaats aan. Het fietsen greep hem al jong en autorijden, daar doet-ie niet aan. “De fiets daarentegen is een geniaal vervoermiddel. Gezond voor lichaam en geest en je doet er de aarde geen pijn mee”, aldus Bram. Hilarisch is het verhaal dat hij op de middelbare school in een dubbel tussenuur een sneltreinvaart van Eindhoven naar Tilburg fietste, met de trein terugreed en naar school croste om weer op tijd in de volgende les te zitten. Heroïsche fietsanekdotes…

Bram, leraar klassieke talen, bedacht eind 2006 in jeugdige overmoed een challenge (inclusief contracten met vrienden en familie) zijn provincie Noord-Brabant door te fietsen langs elke woonplaats. Dat beviel, dus daarna volgden Limburg en de rest van Nederland, inmiddels liet hij zich sponsoren voor goede doelen. Het Drentse dorp Amen, toepasselijk uiteraard, was het sluitstuk van deze twaalfjarige actie.

In Brams boek ga ik de komende tijd op zoek naar fragmenten die raken aan natuurdwalen gelinkt aan fietsen. Ik trof alvast dit citaat: “Fietsen is een uitstekende activiteit om de maalstroom aan gedachten goeddeels uit te schakelen of mee te laten deinen op de cadans van je benen, in het voorbijschietende landschap, op de riffs van Sigur Rós of op het waaien van de wind.” Pedaleren doet filosoferen, zegt Bram. En zo is dat, als je je traag beweegt door het landschap.

Huisgenoten, insecten in en om je eigen huis van Aglaia Bouma

In dit boek verhaalt entomoloog en columniste Aglaia Bouma boeiend over allerlei beestjes die je in je directe leefomgeving kunt aantreffen. Ze werkt veel mee aan projecten rond natuurbescherming en -educatie in woonbuurten. “Als over stadsnatuur gesproken en gedacht wordt, heeft men het meestal over het openbaar groen en hoe grotere dieren als egels en vogels zich daar kunnen handhaven. Maar de verborgen natuur wordt over het hoofd gezien. Er zijn honderden, zelfs duizenden, dier- en plantsoorten die zich door hun geringe grootte niet dagelijks aan ons opdringen. Maar ze zijn overal te vinden. Een tuin, perkje of balkon is voor veel insecten een uitgestrekt landschap en is daarmee te zien als een natuurgebied op zeer kleine schaal.”

Al dat gefriemel in die ‘miniatuurnatuur’ belicht Aglaia Bouma op een vermakelijke en fijne manier, waardoor je ongedwongen een heleboel leert over al die kleine kruipers en vliegers om ons heen. Zo krijg je respect voor zelfs de limonadewesp, de mot, de kakkerlak, de oorworm en de mug en duik je in je tuin of onderweg met veel nieuwsgierigheid het insectenlandschap in. Dat geeft me weer inspiratie qua natuurdwalen, dat miniatuurlandschap… Ga ik over verder prakkezeren.

Een krui-tocht over Aarde van Jan Kleefstra

In 2022 liep realistische idealist en ondernemer Henry Mentink met een kruiwagen vanuit de Betuwe naar Parijs, om bij de Unesco te gaan vragen of de Aarde op de werelderfgoedlijst kon worden gezet. Dichter Jan Kleefstra vergezelde hem deels op deze tocht van 500 kilometer en 45 dagen. Ik sla het boek af en toe open voor een mooi dwaalfragment. Zoals dit, geschreven in het bosgebied De Grand Octogone van Choisy-au-Bac: “Het bos is hier meer zichzelf. Zonder al te veel te beletselen recht de hemel in. […] Het is vreemd een koekoek te horen, maar er groeien ook gele plompen en hangende zegge, er zingt een merel net als thuis. Het is fijn dat een ver zicht tussen de stammen door eenzelfde verlangen oproept, om in haar te verdwijnen, waren er niet de kraaien die je altijd weer verraden.”

Tuinboeken dit voorjaar verschenen

Dit voorjaar nieuw verschenen en de moeite waard:

De groene buurvrouw van stadstuinier Carlijn Krielaars is een fantastisch boek voor elke stedeling die snakt naar meer groen. Ooit begon ze op haar piepkleine balkon, en toen dat zo vol groen stond dat ze er nauwelijks meer kon zitten, stapte ze haar voordeur uit en greep ze de kans om in elk gat of kier een plant te laten groeien, tegels te lichten en kale plekjes en plantsoenen vol te proppen met zaden, stekken en bollen. Nu is er haar boek waarin ze laat zien hoe je kunt bijdragen aan de groene stadsrevolutie. Door te gaan zaaien en planten en kleinere of grotere ‘natuurgebieden’ voor insecten, vogels en ander belangrijk leven te maken. Ik mocht voor dit boek het voorwoord schrijven van haar boek waarin ik ook geïnterviewd ben, samen met allerlei andere tuiniers. Regelmatig krijg ik de vraag of ik tips heb voor balkons of dakterrassen, nu verwijs ik graag naar dit enthousiasmerende stappenplan.
Oma’s groene tuintips: geschreven door tuinboekauteur Casper Boot, die eerder Je eigen paradijs schreef en ook de podcast Tuinbroekies maakt met Naan Eldering. Dit boek heeft een originele insteek, want Casper heeft de tips die je van ‘oma’ of oudere tuiniers krijgt, omgedraaid. Vaak komen die wijze adviezen namelijk de biodiversiteit niet ten goede, omdat die generatie met de gifspuit, kunstmestkorrel, flink spitten en een ‘smetteloos’ gazon is opgegroeid. Casper is je nieuwe wijze oma en geeft een hedendaags antwoord op alle 52 tuinvragen die je door het jaar heen kunt hebben. Dus: wat je met slakken, wateroverlast, ongewenste dieren, kattenpoep, vliegjes, wespen en een ‘vieze vijver’ kunt aanvangen op een natuurlijke manier.
Minibos in je tuin: inspiratie, voorbeelden en stappenplan voor de eigen tuin.
Elke week bloemen op je bord van Anna Koster, expert eetbare bloemen. Ze biedt je elke week van het jaar een eetbare bloem, van tulp tot paardenbloem, van vergeet-me-nietje tot fuchsia en in de wintermaanden zelfs twee eetbare kamerplanten en bij elke bloem staan leuke tips en een inspirerende tekening. Een perfect cadeauboek voor liefhebbers van bloemen en lekker en bijzonder eten.
Moestuingirl: over hoe je groente, fruit en kruiden teelt, met 19 doe-het-zelf-projecten vooral voor in huis of op een balkon of patio – het woord ‘moestuin’ in de titel vind ik wat misleidend.
Voeding voor jouw huid is een prachtig vormgegeven gids met vrolijke illustraties, geschreven door de Duitse herboriste Barbara Hoflacher. Ze geeft zo´n 60 plasticvrije en cruelty free recepten voor het maken van je eigen verzorgingsproducten, gebaseerd op olijfolie, kokosvet en kruiden en planten uit je tuin of de natuur. Ze leert je welke heilzame ingrediënten in knop, blad, wortel of bloem schuilen. Maak je eigen zalfjes, tincturen en maceraten voor allerlei ‘kwaaltjes’, maar ook baardolie, haarwater, zonbeschermer, tandpasta en deodorant. Ik merkte bij het lezen wel nadrukkelijk dat het een vertaald boek was.
Tuinlogica van milieukundige, tuinontwerpster en permacultuurdocente Iris Veltman testte de groei- en bloeiwijze van eetbare planten en struiken en keek naar de meerdere functies ervan. Ze vertelt in haar boek hoe je de natuur in je voordeel kunt gebruiken met de principes van de permacultuur. Dat is een manier van ecologisch tuinieren, dé manier om de biodiversiteit te dienen, feitelijk ook de basis van mijn eigen boeken. Iris toont hoe je water kunt vasthouden, beschrijft het nut van kringloopnetwerken en wilde planten en hoe je met lichamelijke beperkingen toch kunt tuinieren.
Tussen moestuin en landgoed Robbert Lauret is politicoloog en ambtenaar van beroep. – werd gevraagd om in het weekend de tuin van een landhuis te onderhouden. Hij tuiniert al zo lang als hij zich kan herinneren, maar op deze historische locatie kwam hij erachter dat zo’n monumentale plek andere eisen stelt dan zijn eigen moestuin. Ineens waren er elementen als traditie, klassiek gereedschap en oude gewassen. Geïnspireerd op de Franse stadstuiniers uit de 19e eeuw begint hij een zoektocht naar jaarrond telen van eetbare gewassen. Hij beschrijft het in een tuinboek dat leest als een roman. Mooi is zijn besef: door het ontstaan van een band met je tuin, oogst je meer dan alleen groente en fruit.
Mijn snelle moestuin Ortrud Grieb laat zien hoe je als de wiedeweerga resultaat boekt in de moestuin. Gewassen als radijs, sla en spinazie ontkiemen binnen enkele uren en hebben slechts een paar weken nodig tot de oogst. Ook paksoi, rode biet en courgette zijn toppertjes voor de ongeduldige kweker. Met allerlei tips, trucs en kleine projecten, zoals telen in potten en kuipen. Ook een geschikt boek als je met kids wilt gaan moestuinieren.
Handboek bloeiende vaste planten van Rachel Siegfried is een aanrader voor wie een pluktuin wil aanleggen met behulp van vaste planten. De schrijfster is tuinontwerpster, ervaren kweekster (ze werkte op een landgoed) en heeft sinds enkele jaren een eigen kwekerij: Green and Gorgeous. Daar kreeg ze te maken met de grillen van het huidige klimaat en besloot ze zich steeds meer op vaste planten toe te leggen, en zo door de seizoenen een interessant boeket te kunnen samenstellen. “Vaste planten en heesters zijn vooral een basisinvestering en geen jaarlijks zadenpakket”, schrijft ze. Ze laat zien welke soorten er geschikt zijn, wat die nodig hebben en hoe je er een tuin mee aanlegt en onderhoudt, aan de hand van de seizoenen. Achterin het boek vind je een uitgebreide plantengids van haar favorieten. Dit boek is een must voor de beginnende en ervaren pluktuinier.
Het grote ecologische pluktuinboek van Lies Couckuyt en Monique van Wegen is een prachtige aanvulling op bovenstaande titel. De twee Vlaamse pluktuiniersters schreven deze mooi vormgegeven handleiding voor het telen van slow flowers, oftewel bloemen die puur natuur opgroeien zonder middeltjes. Ze geven een overzicht met geschikte bloemen, en laten daarbij zien wat er nodig is om die te laten floreren. Ze hebben het over bodem, seizoenen, vaasleven, zaden winnen, een teeltplan maken, klusjes en: hoe je je tuin weerbaar maakt in ons steeds grilligere klimaat. Heel helder geschreven, met mooie foto’s en een fijne vormgeving.

Andere groene leesboeken en inspiratieboeken

In Het Groene Poetsboekje kun je kezen hoe je simpel en duurzaam je huis schoonmaakt. Auteur Diet Groothuis schreef eerder over poetsen en dit boekje is echt heel handig voor mensen zoals ik, die een bloedhekel aan huishoudelijke klusjes hebben en ook geen idee hebben hoe wat werkt, want nu eenmaal niet gezegend met een oma of moeder die dat hebben overgebracht. Diet vertelt dat je alleen soda, groene zeep en schoonmaakazijn nodig hebt en dat is goed nieuws, want ik heb ook geen zin in een gootsteenkastje vol flessen met vage middeltjes. Het boekje staat nu in mijn keuken en ik raadpleeg het zo nu en dan bij een klusje als witte aanslag op het aanrecht of in de douche, de roestvrijstalen gootsteen cleanen en stofzuigen (met lange halen ben je sneller en ga op je knieën zitten: dan zie je stof beter in hoeken en gaten: kijk daar heb ik wat aan). Eén dingetje mag wat mij betreft in een tweede druk aangepast worden: liever gebruik je geen azijn op je groene tuintegels, maar schrob je dat eraf met een (staal)borstel en heet water. Lees hier waarom azijn killing is voor je tuin.
Ik las met grote interesse het boek Natural Skills van Janine W. Schimmelpennick over mentaal welzijn en je innerlijke natuur.
Tuinvriendin Jessica Koomen schreef vorig jaar het Seasons Moestuinboek en daar kook en bak ik nog altijd met enthousiasme uit, en dat is bijzonder, want ik doe meestal maar wat in de keuken.